check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 19-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 19-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron

1482 avril 17 – 24. Château d’Oron

Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron, comparait le 17 avril 1482 devant le vice-inquisiteur [et représentant de l’évêque de Lausanne] Jean Blanchet, au château d’Oron. Au cours de cette première audience, il admet connaître deux hérétiques. Le 19 avril, après la troisième monition, il avoue et dénonce un troisième homme. Le lendemain, et suite à la quatrième monition, Antoine se rétracte devant la cour. Ce même jour, le procureur de la foi, Étienne Ginod, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre l’inculpé à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain d’Oron. Antoine poursuit alors ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Après un bref délai, l’instruction reprend le 22 avril avec la rétractation de l’inculpé, suivie d’une deuxième séance de torture, après laquelle il poursuit ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Le 24 avril, l’inculpé ratifie ses aveux et dénonce six autres personnes (4 hommes et 2 femmes). Au total, 17 personnes (11 hommes et 6 femmes) sont dénoncées par Antoine de Vernex. La sentence est rendue par la cour [ce même jour]. L’accusé est condamné à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être puni avec modération, sans effusion de sang ou mutilation des membres.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès contre Antoine de Vernex se trouve aux pages 313 à 327 du registre Ac 29. La page 325 ainsi que les cinq dernières pages de l’ancien dossier (p. 328–332) ont été laissées en blanc. Le procès-verbal à proprement parler commence à la page 313 et se termine à la page 324 ; la copie de la sentence finale occupe les pages 326 et 327.

La page de garde de l’ancien dossier correspond à la première page du procès-verbal. Ce n’est qu’au dos de la dernière page de l’ancien dossier que nous trouvons une note faisant allusion aux noms de personnes dénoncées, qui doit être attribuée à la même main anonyme que les deux notes dorsales de l’ancien « dossier Poesiouz ».

Hormis la copie de la sentence finale, qui n’est pas signée et qui provient elle aussi d’une main inconnue, les actes du procès sont tous rédigés par le notaire Georges Brunet. Il est également l’auteur d’une note illisible qui se trouve en bas de la page 315, à droite, perpendiculairement aux deux dernières lignes du texte.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche :] 1482

Processus inquisitionalis ex mero inquisitionis officio instante procuratore fideiTerme : , formatus

contraCentré

Antonium de VernexPersonne : de ChesallesLieu : supra HoronsLieu : LausannensisLieu : diocesis.

17 avril 1482

Anno Domini millesimo IIIIC LXXX secundo, die vero mercurii decima septima mensis aprilisDate : 17.04.1482, coram venerabili fratre Johanne BlanchetiPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : , in dyocesi LausannensiLieu : viceinquisitoreTerme : auctoritate apostolica specialiter deputato, constitutus in castro de HoronsLieu d’origine : 1 supranominatus Antonius de VernexPersonne : de heresis crimineTerme : accusatus et diffamatusTerme : . Quiquidem AntoniusPersonne : ad mandatum prefati domini viceinquisitoris juravit super sanctis Dei euvangeliis dicere, recognoscere et respondere puram et meram veritatem de et super interrogatoriis sibi fiendis et fidem catholicam ac crimen heresis concernenCorrigé de : concernentibusa, etcAbréviation.
Deinde idem dominus viceinquisitor prefatum Antonium VernexPersonne : presentem et audientem monuit canonice in forma juris et eundem advisavit de salute anime sue et quod Ecclesia est misericors nec claudit gremium reddeunti.
Post modo eundem Antonium VernexPersonne : interrogavit de causa sue detentionis ; qui respondit et dixit quod ipse intellexit ab illis qui eundem ceperunt, quod ipsi capiebant eum pro fide et ad causam heresisTerme : .

Interrogatus si sit hereticus et sciat opera que faciunt heretici, dixit quod non.

Interrogatus si sciat et credat aliquos esse hereticos, qui eius mediante juramento respondit quod nescit si sint vel non sint heretici.

Interrogatus si sciat tam per ipsumCorrigé de : seb quam per alium se fuisse et esse accusatus in aliquibus hereticorum processibus, qui respondit quod non.

[p. 314]Saut de page

Interrogatus si unquam fuit sibi improperatum crimen heresis et ad causam illius diffamatus c, qui dixit quod sic, per plures personas.

Interrogatus de tempore d huiusmodi diffamationis dixit quod sunt circa octo anniDate : 1474 ; et quia talis diffamatio contra eum laborabat, fuit – jam diu est – captus et carceribus castri de PallesieuxLieu : mancipatus. Sed quia nichil fuit in eo compertum de huiusmodi crimine heresis, fuit liberatus.

Interrogatus si habeat malivolos aliquos, qui dixit quod sic, videlicet e JobAbréviation et dictum maiorTerme : de HoronsLieu : , nec credit alios habere nec habuisse.

Interrogatus si unquam conversatus fuit cum aliquibus hereticis sive qui fuerint convicti de heresi, qui respondit quod sic, videlicet cum Johanne ThomassetPersonne : et Thoma de MediavillaPersonne : , non tamen sciebat ipsos esse hereticos.

Interrogatus de locis in quibus cum eisdem conversatus fuit, dixit quod diversis in locis, eundo ad foros tam ViviaciLieu : quam alibi. Et ulterius non fuit interrogatus, sed ad carceres redductus, etc.Abréviation, presentibus in premissis nobili [viro]Omission, complété(e) par analogief Petro GervasiiPersonne : , Johanne JolivetiPersonne : et Richardo ChassotPersonne : .

18 avril 1482

g–Secunda monitioNote dans la marge de gauche–g Die jovis post Dominicam de QuasimodoTerme : XVIII mensis predicti aprilisDate : 18.04.1482, coram prefato domino viceinquisitore in stuphaTerme : castri de HoronsLieu d’origine : constitutus supra nominatus AntoniusPersonne : h, qui per eundem dominum viceinquisitorem fuit monitus secundo et pro secunda monitione, eidem presentando misericordiam Ecclesie, si et quatinusCorrigé de : quatenusi vellet absque torturaTerme : confiteri crimen heresis per eum, ut asseritur, commissum. Quiquidem AntoniusPersonne : dixit et respondit se non esse hereticum nec velle illud crimen, quod numquam commisit, confiteri. Et tunc prefatus dominus viceinquisitor eundem AntoniumPersonne : redduci fecit ad carceres et eidem assignavit ad diem crastinamDate : 19.04.1482, ad j–se advisandumCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : audiendu–j et recipiendum tertiam monitionem, etcAbréviation., presentibus quibus supra.

[p. 315]Saut de page

19 avril 1482

Alia repetitio cum tertia monitioneCentré

Anno quo supra die vero veneris decima nona mensis aprilisDate : 19.04.1482 in quadam camera castri de HoronsLieu d’origine : coram prefato domino viceinquisitore constitutus prenominatus Antonius VernexPersonne : , quem ipse dominus viceinquisitor monuit tercio et pro tercia monitione canonica, offerendo sibi misericordiam Ecclesie, rogando eundem ut vellet sine tortura recognoscere reatum suum. Quiquidem AntoniusPersonne : dixit et respondit se velle realiter et veraciter confiteri de huiusmodi heresis crimine, requirendo prout et requisivit graciam et misericordiam Ecclesie.
Deinde eius mediante juramento k–Tempus quo intravit sectamTerme : Note dans la marge de gauche–k dixit et confessus fuit quod sunt circa decem anniDate : 1472, ipse Antonius VernexPersonne : causantibus certis differenciis inter eum et dictum mayor de HoronsLieu : existentibus, ipse erat valde melencolicusTerme : et tristis. Et dum semel ipse iret apud BlonayLieu : Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ViviacumLieu : l pro certis suis negociis unacum Johanne ThomassetPersonne : cum quo habebat amicitiam, ipse AntoniusPersonne : eandam suam tristiciam et melencoliam ipsi Johanni ThomassetPersonne : narravit, asserendo quod si aliquo modo posset se de eodem maior vindicare, ipse se vindicaret. Et tunc ipse Johannes ThomassetPersonne : eidem AntonioPersonne : dixit quod si vellet sibi credere, ipse vindicaretur ab eodem. Et nichil ulterius de eadem materia fuit inter eos tunc locuCorrection par-dessus, remplace : nmtum.
Successive quadam alia die, de qua non recordatur, ipse AntoniusPersonne : , Johannes ThomassetPersonne : et Petrus PratozPersonne : se simul reperierunt in certo loco n–domus dicti AntoniiPersonne : Correction au-dessus de la ligne, remplace : de quo tamen non recordatur–n. Quiquidem ThomassetPersonne : et PratoPersonne : dixerunt eidem quod si ipse AntoniusPersonne : non vellet eos accusare et vellet eis credere et facere sicut ipsi faciebant, quod ipse AntoniusPersonne : haberet multa bona et de inimicis suis vindicaretur, et maxime de dicto maior. Et tunc ipse AntoniusPersonne : eisdem promisit fidem necnon et dare ipsis tres cuppas frumentiMesure de volume : 3 köpfe blé (froment) ad finem ut eum vindicarent de dicto maior. Quas tres cuppas frumentiMesure de volume : 3 köpfe blé (froment) ipse AntoniusPersonne : eisdem ThomassetPersonne : et PratoPersonne : solvit, ipsique dixerunt quod dicto maior dederunt unum malum morsum, adeo quod de tribus annis futuris non faceret o malum eidem AntonioPersonne : , p–dicentes eidem AntonioPersonne : quod postquam ipse biberat cum eis, moriretur. Et hoc fuit in domo dicti maior.Ajout en bas de page avec un signe d’insertion–p Et tunc ipsi declaraverunt [p. 316]Saut de page eorum crimen et heresim ipsi AntonioPersonne : , ac certam diem captaverunt inter se ad eundum simul ad sectam.
Interrogatus si postea dicti ThomassetPersonne : et PratoPersonne : dederunt q ipsi maior malum morsum quod promiserunt, dixit quod sic.
Et tandem dictus Johannes ThomassetPersonne : ipsum Antonium VernexPersonne : quadam die jovis, sunt ultra octo anniDate : jeudi, 1474, duxit ad sectam, ad locum quemdam, r–Locus secteNote –r qui vocatur La ChevaliereLieu : Correction au-dessus de la ligne, remplace : CostazLieu : s subtus montem de BlonayLieu : . Et ibidem invenerunt certas personas necnon et apparuit ibidem dyabolusTerme : in forma unius catiTerme : grisi, habentis cornua. Et tunc Johannes ThomassetPersonne : t–homagiumNote dans la marge de gauche–t dixit ipsi AntonioPersonne :  : « Iste est magister meus, cui opportet quod tu facias homagiumTerme : , et tu habebis multa bona, uti pecunias et animalia in habundantia, ac habebis de quibuscumque tuis inimicis vindictam ». Quiquidem Antonius VernexPersonne : u eidem cato fecit homagium eundem deobsculando in fine caude.
Deinde negavit Deum, virginem v–Negatio DeiNote dans la marge de gauche–v MariamPersonne : et totam Trinitatem, ipseque Johannes ThomassetPersonne : dixit eidem AntonioPersonne : quod erat neccesse ut daret eidem dyabolo unum ex suis membris. Qui AntoniusPersonne : dedit w–TributumNote dans la marge de gauche–w unam x onciam sui y digiti parvi manus sue dextre. Quam onciam dyabolus tetigit cum pata sua et sibi fecit malum. Et adhuc videtur cicatrix z in eodem digito.

Interrogatus si tunc dyabolus se mutaverit in aliam speciem quam cati, dixit quod non pro illa vice.

Item confitetur quod demonTerme : dedit eidem pro introitu aa–SalariumNote dans la marge de gauche–aa suo quatuor ab–florenos renensesCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Renenses–ab in auroUnité monétaire : 4 florins de Rheintal, quos ipse AntoniusPersonne : et JohannesÀ l’original : Jo ThomassetPersonne : exposuerunt et biberunt in tabernis.

ac–TributumNote –ac Item confitetur quod quadam alia vice tradidit Johanni ThomassetPersonne : unum vitulum ad portandum ad sectam, quia illumCorrection par-dessus, remplace : dad dedit diaboloTerme :  ; quiquidem ThomassetPersonne : illum vitulum portavit.

Item et quadam alia vice unam vacham quam etiam dedit dyaboloTerme : in signum tributi. Et ulterius non fuit interrogatus sed fuit redductus ad carceres ; presentibus quibus supra.

[p. 317]Saut de page

20 avril 1482

Alia repetitio cum quarta monitione et sententia interlocutoriaTerme :

Anno quo supra die vero sabbati vicesima predicti mensis aprilisDate : 20.04.1482 coram prefato domino viceinquisitore in loco supradicto constitutus prefatus Antonius VernexPersonne :  ; qui per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus si premissa confessio per eum facta esset vera, qui eius mediante juramento dixit et respondit quod per eum confessata non sunt nec fuerunt vera et quod ipse tamquam male advisatus illa confessus fuerat et quod ipse numquam fuit nec est hereticus.

Qua variatione et confessionis negatione per venerabilem fratrem Stephanum GinodiPersonne : orthodoxe fidei procuratorem audita, comparuit ipse dominus procurator fidei et per eundem dominum viceinquisitorem, visa huiusmodi variatione et negatione super huiusmodi processu, [petit]Omission, complété(e) par analogieae interloqui ac ipsum AntoniumPersonne : ad torturam condempnari, donec et quousque veritas ab eius ore habeatur.

Quibus comparitione et petitione sic factis, visa et attenta huiusmodi negatione, prefatus dominus viceinquisitor suam sententiam interlocutoriam contra eundem AntoniumPersonne : tullit et promulgavit in hunc qui sequitur modum :

ChristiPersonne : nomine invocato, per hanc nostram sententiam interlocutoriam quam de juris peritorum consilio ferimus in hiis scriptis, dicimus, promulgamus et declaramus : visis et attentis diffamationibus, accusationibus, variationibus ac perjuriis contra te, Antonium de VernexPersonne : laborantibus, te fore et esse torquendum et torture subici debere, donec et quousque veritas a tuo ore habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutillationem, de quibus expresse protestamur, executionem huiusmodi nostre sententie interlocutorie nobili Petro GervasiiPersonne : castellanoTerme : de OronsOrganisation : committentes, presentibus supra nominatis [p. 318]Saut de pageQuasiquidem sententia interlocutoria sic, ut permittitur, lata et promulgata, prefatus fidei procurator petiit predictum castellanum illam exequi et executiomCorrigé de : executionemaf demandari. Quiquidem AntoniusPersonne : fuit ad locum torture ductus, conligatus et in altum tractus. Rogavit ut deponeretur, asserens se velle dicere et recognoscere puram et meram veritatem. Qui depositus et ad cameram redductus confessus fuit, ratifficando et approbando jam premissa per eum confessata, quod sunt circa decem vel duodecim anniDate : 01.01.1470 – 31.12.1472 quibus intravit sectam hereticorum et fecit homagium dyabolo modo, forma et loco premissis, ibidemque negavit Deum, virginem MariamPersonne : et totam Trinitatem.

ag–MaleficiumTerme : Note dans la marge de gauche–ag Interrogatus que maleficia ipse AntoniusPersonne : a tempore quo ipse intravit sectam commisit et fecit, ah qui dixit et confessus fuit quod quadam vice, certa die de qua non bene recordatur, ai–sunt circa quatuor anniDate : 1478Ajout au-dessus de la ligne avec un signe d’insertion–ai, ipse et Petrus PratoPersonne : iverunt ad domum Cuaneti de SaubozPersonne : , de noctePériode : la nuit, ad finem interficiendiTerme : unam parvam filiam quam habebat in cunalibus, et aj–ipsam tamen non interfeceruntCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : quam interfecerunt et morti tradiderunt–aj. ak–Interrogatus per quem locum intraverunt dictam domum sive cameram in qua erat ipsa filia, dixit quod per fenestram, ipseque Petrus PratoPersonne : intravit primus et ipse AntoniusPersonne : secundus. Et quedam mulier, vocata La PerryerePersonne : , que erat cum eis, intravit etiam dictam cameram ; ipsamque filiam cum manibus suis tangendo super renes interfecerunt. Que filia solum fecit unum cryChangement de langue : français. Interrogatus ad quem finem ipsam filiam interfecerunt, dixit et respondit quod ad finem illam portandi ad sectam.–ak Non tamen illam portaverunt, quia mater filie se excitavit et tussivit, et quia audiverunt quod ipsa non dormiebat recesserunt absque al–faciendo moriCorrection au-dessus de la ligne, remplace : portando–al ipsam filiam. am

[p. 319]Saut de page

an–MaleficiumNote dans la marge de gauche–an Item confitetur quod sunt circa quinque anniDate : 1477, ipse et Petrus PratoPersonne : interfecerunt unam filiam que erat Glaudio TabussetPersonne : .

Interrogatus de modo per quem, dixit quod dictus PratoPersonne : ao misit et posuit in os ipsius filie modicum de suo unguento, et immediate post fuit mortua.

Interrogatus si hoc fecerint de die sive de nocte, dixit quod de diePériode : le jour.

Interrogatus de loco, dixit quod in domo ap–Petri FranceysPersonne : de HoronsLieu : Ajout dans la marge de droite–ap.

Interrogatus si illam filiam portaverunt ad sectam, dixit quod non. Sed illam dumtaxat interfecerunt ex eo quia dictus Glaudius TabussetPersonne : faciebat eis plurima mala.

aq–MaleficiumNote dans la marge de gauche–aq Item confitetur quod ipse AntoniusPersonne : et Petrus PratoPersonne : destruxerunt unam vacham que erat Petri ReybatPersonne : . Et hoc fecerunt, sunt circa quatuor anniDate : 1478, tangendo eam cum eorum baculoTerme : uncto unguentoTerme : quod dyabolus tradiderat eis, ex eo quia volebant eidem PetroPersonne : malum. De loco dixit quod in pascuis ar–de la FrontereLieu : Changement de langue : français sive ClausesLieu : Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main–ar.

as–DonatioNote dans la marge de gauche–as Item ulterius confitetur quod tradidit tres cuppasMesure de volume : 3 köpfe blé (froment) frumenti Johanni ThomassetPersonne : et Petro PratoPersonne : ad finem ut darent mortem dicto maior de HoronsLieu : prout et fecerunt at eo modo, videlicet quod ipsi duo yverantAinsi ad bibendum ad domum dicti maior et bibendo sibi presentaverunt cupam vini ad bibendum, in qua posuerant venenum. Qui maior bibit et inde fuit mortuus.

Interrogatus de loco in quo tenent sectam, dixit quod En la CostazLieu : Changement de langue : français ultra MyonnazLieu : Changement de langue : français2.

Interrogatus a quo tempore non fuit in secta, dixit quod a festo Sancti MartiniPersonne : Date : 11. novembre yemalis citra quo tempore fuit ad dictam sectam. Et in eadem vidit et [p. 320]Saut de page au–ComplicesNote dans la marge de gauche–au cognovit Petrum PratoPersonne : , Henricum GrantPersonne : de PontLieu : parrochie Sancti Martini VaudiLieu : , La PerrierePersonne : Changement de langue : français, Johannetam AsteryPersonne : et Jaquetum SonguePersonne : , et plures alios quos non cognovit.

av–Baculus cum piscideTerme : Note dans la marge de gauche–av Interrogatus de modo per quem ipse ibat ad sectam, dixit quod dyabolus dederat sibi unum baculum et certum unguentum cum quo illum ungebat. Deinde ascendebat supra, dicendo hec verba : « Vaz, de part le dyable, vazChangement de langue : français ». Et immediate ipse erat in loco secte. Quem baculum et unguentum Petrus PratoPersonne : habet et custodit.

Item confitetur quod eius magister vocabatur GrabierPersonne : 3.

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, ipsi commedunt carnes que non sunt bone et prout sibi videtur, sunt carnes humaneTerme : vel silvestres.

Item confitetur quod in secta est ignis perseusTerme : et turpis.

Interrogatus de quo fit ille ignis, dixit cum lignis. Sed non est talis coloris qualis est ignis naturalis. Et alia pro tunc noluit confiteri, petens sibi dare terminum ad se melius advisandum. Et sic fuit redductus ad carceres, presentibus quibus supra.

22 avril 1482

Alia repetitioCentré

Die lune post Dominicam de Misericordia XXII mensis aprilisDate : 22.04.1482, constitutus coram prefato domino viceinquisitore in loco premisso prefatus AntoniusPersonne : qui per prefatum dominum viceinquisitorem interrogatus si alia vellet dicere et confiteri quam ultra per eum confessata, qui AntoniusPersonne : dixit et respondit aw sub periculo et damnationeTerme : anime sue quod per eum confessata non erant necCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : etax umquam fuerunt vera, negans se esse hereticum. Qua negatione sic facta, procurator fidei ibidem presens [p. 321]Saut de page petit, attentis eius variationibus, eum torqueri et torturam continuari.
Quiquidem AntoniusPersonne : ad torturam ductus ligatusque et ad altitudinem quatuor aut quinque pedum tractus et aliquantulum ibidem dimissus, rogavit ut deponeretur et quod ipse diceret puram et meram veritatem. Qui redductus ad cameram et per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus, quare negaverat premissa per eum confessata, ay–Apparitio dyaboliNote dans la marge de gauche–ay dixit quod die veneris novissime lapsa, de noctePériode : la nuit intra carceres apparuit sibi dyabolus eius magister, qui sibi precepit ut negaret omnia que confessus fuerat et quod nisi faceret malum sibi eveniret. Et tunc ipse AntoniusPersonne : eundem suum magistrum rogavit ut eum liberaret a carceribus. Qui diabolus respondit quod non poterat az, et quod ipse AntoniusPersonne : staret firmus in negando confessata, deinde liberaretur ; ipseque dyabolus prohibuit sibi ne accusaret aliquos, quia accusando ipse perdebat eos.

Item interrogatus per eundem dominum viceinquisitorem si premissa per eum confessata sunt vera quiAjout au-dessus de la ligneba dixit quod sic et bb–illa tamquam male advisatus et ad instigationem dyaboli negavitAjout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion–bb. Et ulterius confessus fuit se fuisse ad duasCorrection au-dessus de la ligne, remplace : tresbc sectas, videlicet sectam de La ChevaliereLieu : , sectam de La CostazLieu : Changement de langue : français subtus PronginLieu : bd.

Item confessus fuit quod a tempore quo ipse fuit hereticus, be–Salarium V solidorumUnité monétaire : 5 sous/sols Note dans la marge de gauche–be quolibet mense et aliquando de XV diebus in XVDurée répétée : 15 jours ibat ad sectam. Et duabus vicibus quando fuit ad sectam de La CostazChangement de langue : français, recepit a magistro suo quinque solidosUnité monétaire : 5 sous/sols qualibet vice ultra quatuor [florenos]Omission, complété(e) par analogiebf renensesÀ l’original : renenUnité monétaire : 4 florins de Rheintal jam per eum receptos prima vice qua fuit ad sectam, ut predixit. In quaquidem secta de La CostazLieu : Changement de langue : français vidit et cognovit supra nominatos.

Item in secta de La ChevaliereLieu : cognovit et vidit Petrum SymonPersonne : de CojonayLieu : supra BlonayLieu : et quendam vocatum Petit Jan GuygnyetPersonne : des TyeullieresLieu : Changement de langue : [Nicht übersetzt: id, Sprache: fr]. Et ulterius non fuit interrogatus, sed remissus post prandium ad se melius advisandum, etcAbréviation.

[p. 322]Saut de page

22 avril 1482, plus tard

Alia repetitio

Eadem die lune post prandiumDate : 22.04.1482 constitutus coram eodem domino viceinquisitore supra nominatus Antonius VernexPersonne : in camera castri supra mentionata, qui per dominum viceinquisitorem interrogatus si premissa per eum confessata essent vera, dixit et respondit quod ita ; asserens se illa vele manutenere coram omni populo.

Et ulterius idem dominus viceinquisitor eundem bg AntoniumPersonne : interrogavit si ipsi heretici equaliter ab eorum magistro diligiturCorrigé de : diligunturbh in secta, dixit quod non, quia unus ratione maioris obedientie prediligitur altero.

Interrogatus si ipsi habeant locum proprium ad invocandum demonem, qui dixit quod sic.

Interrogatus per que verba ipsi invocant eundem demonem dum volunt loqui cum ipso, dixit quod ille qui habet potestatem invocandi et loquendi secum, invocat eum dicendo : « brucoz ».

Interrogatus si ipse unquam invocaverit eundem demonem magistrum suum, dixit quod non, quia non venisset bi–Invocatio demonis ad habendum consilium pro negotiisNote dans la marge de gauche–bi pro eo, attenta quod ipse non erat de majoribus nec de illis qui habent potestatem invocandi et faciendi venire. Sed dum ipse volebat loqui cum magistro suo, Petrus PratoPersonne : , qui erat magister suus et certorum aliorum hereticorum in secta, quiCorrection au-dessus de la ligne, remplace : acbj per eum se regebant, invocabat ipsum demonem, quia non omnes heretici habent potestatem invocandi ; ipseque Petrus PratoPersonne : , ad requestam ipsius AntoniiPersonne : semel invocavit demonem. Quo invocato et ipso comparenti, idem AntoniusPersonne : petiit eidem si lucraretur quandam vineam jacentem in vinoblio ViviaciLieu :  ; de qua erat differentia inter ipsum AntoniumPersonne : et quendam Henricum MyllyPersonne : de Turre de PeylLieu : . Quiquidem dyabolus sibi dixit et promisit quod ipse lucraretur ipsam vineam prout et bk–lucratus fuitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : fecit–bk.

bl–PromissioNote dans la marge de gauche–bl Item confitetur quod dyabolus promititAinsi eis dare pecunias in certis terminis, secundum opera et servicia que ipsi faciunt. Et ipsemet AntoniusPersonne : recepit aliquando de quindecim diebusDurée répétée : 15 jours vel de octo diebusDurée répétée : 8 jours quinque solidosUnité monétaire : 5 sous/sols .

[p. 323]Saut de page

bm–ComplicesNote dans la marge de gauche–bm Item confitetur se vidisse in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français JohannetamPersonne : relictam Johannis MabivellePersonne : parrochie Sancti Martini VaudiLieu : .

Item confitetur quod dum ipsi heretici sunt in secta, ipsi habitant cum mulieribus more brutorum et ordine retrogrado. Et ipsemet habitavit cum quadam GlaudiaPersonne : uxore Johannis RiddamPersonne : parrochie Sancti Martini VaudiLieu : , que erat eius amasia. Quam GlaudiamPersonne : ipse vidit et cognovit pluries in secta La CostazLieu : Changement de langue : français.

Item confitetur quod qui majora mala faciunt, magis bn–HonoresNote dans la marge de gauche–bn honorantur in secta a dyabolo, et sunt magistri aliorum ; quia dum ipsi sunt in secta, quilibet narrat malum quod fecit. Quiquidem AntoniusPersonne : asserens se nil aliud scire, fuit redductus ad carceres ad se magis advisandum, presentibus in premissis quibus supra testibus.

24 avril 1482

Alia repetitio

Die mercurii post festum Sancti GeorgiiPersonne : Date : 24.04.1482 in camera antedicta coram prefato domino viceinquisitore constitutus prenominatus Antonius de VernexPersonne : , qui per eundem dommum viceinquisitorem iterum interrogatus si per eum confessata essent vera, illa esse et fuisse vera dixit et eius mediante juramento affirmavit ; dicens ulterius ad sui memoriam reduxisse, bo–ComplicesNote dans la marge de gauche–bo quod in secta de La ChevaliereLieu : vidit Johannem CuanetPersonne : filium Petri CuanetPersonne : de La ChevaliereLieu : , quem vidit bis in ipsa secta necnon et Petrum PratoPersonne : , Johannem ThomassetPersonne : et Johannem EscuyerPersonne : de TartrauxLieu : , et alios quos non cognovit.

Item in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français vidit et cognovit bp–ComplicesNote dans la marge de gauche–bp quandam mulierem dictam MalliardePersonne : , et Johannem CardinalPersonne : filium Guillelmi CardinalPersonne : parrochie Sancti Martini VuaudiLieu : . Quem Johannem CardinauxPersonne : ipsa MalliardezPersonne : posuit ad sectam, ipseque AntoniusPersonne : fuit presens quando ipse JohannesPersonne : fecit homagium diabolo. Et erat eius amasia ipsa MalliardePersonne : bq.

[p. 324]Saut de page

Item confitetur quod dicta MalliardePersonne : semel retullit in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français quod ipsa cum adjutorio sui magistri interfecerat unum bovem qui erat VuillelmiÀ l’original : Vuilli de VernexPersonne : .

Item confitetur quod dyabolus dat eisdem hereticis certam rem nigram ad similitudinem crinium ad ponendum intra comam equorum vel aliarum bestiarum, ad finem ut lupus non eisAjout au-dessus de la lignebr noceat neque commedat eos. Et ille equus sive illud animal qui portat hoc, est custos aliorum animalium, adeo quod lupus non audet eos apropinquareAinsi. Et ipse semel hoc vidit facere Petro PratoPersonne : , ipse tamen AntoniusPersonne : numquam fecit.

bs–Quomodo dyabolus juvat eosNote dans la marge de gauche–bs Item confitetur quod aliquotiens quando currus suus ducendo vinum vel aliquid aliud erat arremblatus, ipse solum dicebat : « Hay, de par le dyable, hayChangement de langue : français », et immediate equi trahebant ita velociter ac si nichil duxisset, dicens quod magister suus se ponebat ad rotas et faciebat ambulare currum.

Item confitetur quod in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français vidit et cognovit bt–ComplicesNote dans la marge de gauche–bt PerrissonamPersonne : uxorem Johannis PratoPersonne : parrochie Sancti Martini VaudiLieu : , et Johannem FlaschatPersonne : de MonsLieu : parrochie de MollensLieu : .

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, magister eorum sepe mutatur in speciemAinsi lupi et cati, et non se demonstrat in forma hominis nisi bu magistris secte.

Item confitetur quod dum gallus cantatPériode : le matin, quando ipsi sunt in secta, dyabolus dicit eis ut recedant in nomine dyaboli. Et ipsemet dyabolus amplius non comparet.

Interrogatus si veniendo a secta ipsi possunt iterum revenire supra baculum, sicut et yverant et ita cito, qui dixit quod non aliquando, videlicet post gallicantumPériode : le matin ipsi veniunt pedes, sed si veniant ante gallicantum, ipsi possunt venire supra baculum.

bv–ConcultatioNote dans la marge de gauche–bv Item confitetur quod fuit annus in PascaTerme : ipse retinuit corpus ChristiTerme : in ore suo et postquam fuit extra cimiterium, spuit illud in terram et ibi dimisit.5

[Signature :] Georgius BrunetiPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 325]Saut de page

[p. 326]Saut de page

24 avril 1482, plus tard

Sententia diffinitivaTerme : contra Antonium de VernexPersonne : de ChesallesLieu : Centré

In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , heretice pravitatis in diocesi LausannensiLieu : viceinquisitor per reverendum patrem fratrem Thoma GogatiPersonne : , eiusdem ordinis, in LausannensiLieu : , GebennensiLieu : et SedunensiLieu : dyocesibus generalem inquisitoremTerme : specialiter deputatus et judex in hac parte, per tenorem informationum et processuum contra te Antonium de VernexPersonne : de ChesallesLieu : parrochie Sancti Martini VuaudiLieu : LausannensisLieu : diocesis inquisitum, necnon per tuam confessionem propriam per te judicaliter coram nobis factam et pluries repetitam et per notarium publicum subscriptum in scriptis fideliter reddactam, luculenter comperimus te supradictum AntoniumPersonne : ex tua malicia et perverso proposito detestabile crimen heresis dampnabiliter commisisse, videlicet Deum omnipotentem, beatam virginem MariamPersonne : et totam Trinitatem infideliter abnegasse et ab eis penitus recessisse, propterea dyabolo, humani generis inveterato inimico, tibi in forma unius cati grisi apparenti homagium et reverenciam fecisse et exhibuisse, ipsum in posteriori sui conficti corporis parte deoscullasse, et eidem demoni in eius obsequium unciam tui parvi digiti manus tue dextre bw et certa animalia dedisse, et eundem demonem in tuum dominum et magistrum recepisse, pluraque alia et auditu abhorrenda crimina, que, ne pias aures offendat, subticentur, commisisse et perpetrasse, ac in synagogis demonum et hereticorum per multa annorum curricula in eisdem criminibus detestabiliter insurduisse ; nolentes igitur hanc culpam remanere impugnitam, ne is, qui nequam est nequior fiat propter intollerabilitatem scelerum, participatoque consilio cum libris et peritis in jure canonico et civili ac scripturis sacris ; [p. 327]Saut de pageChristiPersonne : nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, solum Deum pre occulis habentes, non declinantes plus a dextris quam a sinistris, sed equo liberamine librantes nosque pro tribunali sedentes more majorum nostrorum, per hanc nostram diffinitivam sententiam quam ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronunciamus, declaramus, sententiamus, bx–et etCorrigé de : et–bx diffinimus by et condepnamus te Antonium de VernexPersonne : presentem fuisse et esse hereticumTerme : , ydolatramTerme : , appostatamTerme : et membrum putridumCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : pud[ridum]bz, impenitentem et pertinacem, te propterea brachio seculariTerme : et eius potestati relinquendum esse, duximus et relinquimus per presentes, rogantes propterea eandem secularem potestatem affectione majori qua possumus, ut citra mortem sanguinis effusionem et membrorum mutillationem sua circa te moderetur sententia.
Et ulterius eadem nostra diffinitiva sententia dicimus, pronunciamus et declaramus omnia bona que habes et habere potuistis a tempore commissi criminis usque nunc fore et esse confiscata, et, que confiscata pronunciamus et declaramus prout jura volunt dividenda. In nomine Patris, etcAbréviation.

[p. 328]Saut de page

[p. 329]Saut de page

[p. 330]Saut de page

[p. 331]Saut de page

[p. 332]Saut de page

Annotations

  1. Corrigé de : concernentibus.
  2. Corrigé de : se.
  3. Suppression par biffage : d[ixit].
  4. Suppression par biffage : de.
  5. Suppression par biffage : dict[us].
  6. Omission, complété(e) par analogie.
  7. Note dans la marge de gauche.
  8. Suppression par biffage : fuit.
  9. Corrigé de : quatenus.
  10. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : audiendu.
  11. Note dans la marge de gauche.
  12. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ViviacumLieu : .
  13. Correction par-dessus, remplace : n.
  14. Correction au-dessus de la ligne, remplace : de quo tamen non recordatur.
  15. Suppression par biffage : bonum.
  16. Ajout en bas de page avec un signe d’insertion.
  17. Suppression par biffage : de.
  18. Note .
  19. Correction au-dessus de la ligne, remplace : CostazLieu : .
  20. Note dans la marge de gauche.
  21. Suppression par biffage : de eidem cato fecit homagium et.
  22. Note dans la marge de gauche.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Suppression par biffage : unia.
  25. Suppression par biffage : s.
  26. Suppression par biffage : quam.
  27. Note dans la marge de gauche.
  28. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Renenses.
  29. Note .
  30. Correction par-dessus, remplace : d.
  31. Omission, complété(e) par analogie.
  32. Corrigé de : executionem.
  33. Note dans la marge de gauche.
  34. Suppression par biffage : d[ixit].
  35. Ajout au-dessus de la ligne avec un signe d’insertion.
  36. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : quam interfecerunt et morti tradiderunt.
  37. Suppression.
  38. Correction au-dessus de la ligne, remplace : portando.
  39. Suppression par biffage : sic mortuam.
  40. Note dans la marge de gauche.
  41. Suppression par biffage : tradi.
  42. Ajout dans la marge de droite.
  43. Note dans la marge de gauche.
  44. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  45. Note dans la marge de gauche.
  46. Suppression par biffage : videlicet.
  47. Note dans la marge de gauche.
  48. Note dans la marge de gauche.
  49. Suppression par biffage : quod.
  50. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : et.
  51. Note dans la marge de gauche.
  52. Suppression par biffage : sed.
  53. Ajout au-dessus de la ligne.
  54. Ajout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion.
  55. Correction au-dessus de la ligne, remplace : tres.
  56. Suppression par biffage : et sectam de MonseronLieu : 4 prope CursillieLieu : .
  57. Note dans la marge de gauche.
  58. Omission, complété(e) par analogie.
  59. Suppression par biffage : e[undem].
  60. Corrigé de : diliguntur.
  61. Note dans la marge de gauche.
  62. Correction au-dessus de la ligne, remplace : ac.
  63. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : fecit.
  64. Note dans la marge de gauche.
  65. Note dans la marge de gauche.
  66. Note dans la marge de gauche.
  67. Note dans la marge de gauche.
  68. Note dans la marge de gauche.
  69. Suppression par biffage : illa.
  70. Ajout au-dessus de la ligne.
  71. Note dans la marge de gauche.
  72. Note dans la marge de gauche.
  73. Suppression par biffage : in specie.
  74. Note dans la marge de gauche.
  75. Suppression par biffage : dedi[sse].
  76. Corrigé de : et.
  77. Suppression par biffage : te.
  78. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : pud[ridum].
  1. Le château d’OronLieu : se trouve à Oron-le-ChâtelLieu : .
  2. La MionnaLieu : ou MionnazLieu : est un ruisseau qui descend des hauteurs de Saint-MartinLieu : et qui se jette dans la BroyeLieu : .
  3. A rapprocher de GrabrierPersonne : , nom du démon mentionné dans le procès de Jean GallotPersonne : en 1484Date : 1484 (ACV, Ac 29, p. 337, 338).
  4. L’interrogatoire s’arrête ici.