check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 15-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 15-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jordane de Baulmes, de Corsier

1477 septembre 9 – novembre 13. Château d’Ouchy ; Château Saint-Maire

Jordane de Baulmes, de Corsier, comparait le 9 septembre 1477, devant l’official Baptiste d’Aycard et le vice-inquisiteur Pierre de Pascua, au château épiscopal d’Ouchy. Pendant les trois premières séances, l’inculpée avoue uniquement avoir abandonné ou tué ses enfants nouveau-nés, dont elle avait accouché en secret. Le 13 septembre, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi Mermet Nycod demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jordane à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour le même jour et exécutée immédiatement, sans obtenir pourtant des aveux touchant au crime de sorcellerie. Les interrogatoires se poursuivent le 15 et aussi le 17 septembre, sans résultat évident. Au moment de commencer une deuxième séance de torture, Jordane promet à la cour d’avouer. Le 18 septembre, elle avoue et dénonce un homme, mais elle se rétracte trois jours plus tard. Finalement, le 10 novembre 1477, Jordane comparait à nouveau devant l’official au château d’Ouchy pour ratifier et poursuivre ses aveux, et elle dénonce cinq personnes (4 hommes et 2 femmes). Le 13 novembre, au château épiscopal Saint-Maire, l’inculpée ratifie à nouveau ses aveux. Ce même jour, l’official Baptiste d’Aycard clôt le procès et assigne les parties au lendemain pour la publication de la sentence [de mort par le feu].

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jordane de Baulmes occupe les pages 208 à 227 du registre Ac 29 ; les pages 221 à 224 ont été laissées en blanc, tout comme la page 226, qui a servi de verso à la page de couverture de l’ancien dossier. Sur cette dernière se trouvent trois notes qui font allusion aux noms de personnes dénoncées, mais qui ne proviennent toutefois pas de la même main ; chacune doit être attribuée à un auteur différent. On retrouve ces trois mains dans les inscriptions dorsales que porte le « dossier Panissère ». La première page du procès est identique à la page de garde de l’ancien dossier.

La page 225 comporte des notes qui correspondent aux aveux reportés aux pages 218 à 220. La teneur de ces notes étant plus brève et l’écriture étant nettement moins soignée, cette page a dû servir de brouillon au notaire chargé de rédiger les actes de procès. Il en est de même pour le résumé de la première monition et de l’interrogatoire de Jaquet de Panissère. Si le reste du procès-verbal peut être attribué au notaire De Cresto, qui signe à la fin du procès, ces deux paragraphes ont été rédigés et signés par le notaire André Delayens. La première note marginale tout comme le premier titre proviennent d’une main inconnue. La même main se retrouve dans le « dossier Panissère », dans les notes marginales relatives aux différentes monitions. Il faut se demander si elles ne relèvent pas de la main de l’official Baptiste d’Aycard.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1477Date : 1477
1477CentréAjout en haut de pagea

Secunda monitio JordanePersonne :


b–PrimaCorrection au-dessus de la ligne, remplace : Secundac monitioNote dans la marge de gauche–b dDie martis nona mensis septembrisDate : 09.09.1477, Jordana de BalmesCorrection par-dessus, remplace : BalmisePersonne :
de CorsiezLieu : interrogata per dominum officialemTerme : 1 et f fratrem Petrum
Pascua
Personne :
loco inquisitorisTerme : , in presentia misAinsi, notariiTerme : , et fratris
GermaniPersonne : , etcAbréviation. ; que mediante juramento dixit et recognovit
alias residentiam fecisse in FriburgoLieu : in domo Johannis CastelliPersonne : .

Interrogata an cognoverit sive noticiam habuerit inCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : deg
FriburgoLieu : de Hansone BistoPersonne : , que respondit quod non, sed
bene eum cognovit apud CorsiezLieu : .
Interrogata ulterius
an cognoscat Gerardum ReymondPersonne : de SchauxLieu : Changement de langue : français, dixit quod sic
et quod eidem GerardoPersonne : [...]Manquant (1 mot)h2 quadam die sabatiPériode : samedi, sunt duo anniDate : 1475, in
RivereLieu : , veniendo de vineis. Quiquidem GerardusPersonne : i eidem
JordanePersonne : dixit : « Veni falsa mulier, heretica, tu
fecisti mori bestias meas et adhuc habeo unum bovumAinsi
malesanum, de cuius vita non spero. Sed si
moriatur, ego te faciam comburi, quia tu es heretica »
.
j–Monita est tertio et
pro tertia dilatione
Note dans la marge de gauche
–j Tunc ipsa dixit et respondit quod nesciebatur.
k–Presentibus
AntonioPersonne : nepote domini officialisTerme : , fratre GermanoPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation :  ; dominus
officialis prefatus monuit dictam JordanamPersonne : pro secunda dilatione
et assignata [est]Omission, complété(e) par analogiel ad crasDate : 10.09.1477 pro tertia.
[Signature :] DelayensPersonne : Seing/signe notarial
–k

m–Eadem dieDate : 09.09.1477 fuit monitus Jacobus de Panissiez alias MagnynPersonne :
pro tertia monitione. Qui interrogatus per dominum officialem
nichil confessus fuit et est assignatus ad crasDate : 10.09.1477
ad audiendum interloqui per dominum–m3

nAnno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimoDate : 11.09.14774,
in castro OchiaciLieu d’origine : , videlicet in magna aula dicti castri personaliter
constituta JordanaPersonne : uxor Rodulphi de BaumesPersonne : de ChaulxLieu : parrochie
de CorsierLieu : supra ViviacumLieu : coram venerabili et circonspectoAinsi viro
domino Baptista de AycardisPersonne : vicarioTerme : et officialiTerme : reverendi in ChristoPersonne : patris
et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersonne : episcopiTerme : LausannensisOrganisation : et comitisTerme : ,
necnon coram religioso viro fratre Petro de PascuaPersonne : ordinis
fratrum Predicatorum
Organisation :
pro parte reverendi patris fratris Thome GogatiPersonne :
heretice pravitatis inquisitoris in civitatibus et diocesibus LausannensiLieu : ,
GebennensiLieu : , SedunensiLieu : ac alibi, auctoritate apostolica specialiter deputatii,
interrogata per quos supra mediante juramento super sacrosanctis Dei
euvangeliis prius per ipsam corporaliter tactis, o–ante esseÀ corriger en : an esset–o aliquid
[p. 209]Saut de pageadvisata, quodÀ corriger en : quep respondit et dixit quod de facto heresisTerme : nichil scit et
quod in se nullum peccatum habet, niÀ corriger en : nisiq quod commisit adulterium semel
dumtaxat, et quod illud peccatum confessa fuit religioso viro fratre
Anthonio BorzelliPersonne : ordinis fratrum Predicatorum LausLausannensisOrganisation : , et aliud nescit.

Qua audita, fuit monita per quos supra pro secunda monitione
sibi semper presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsam ad
diem veneris futuram
Date : vendredi, 12.09.1477
ad se advisandum. Datum die r jovis
post nativitatem beate MariePersonne : virginis, anno s quo retro
Date : 11.09.1477
,
presentibus ibidem religiosis viris fratribus Germano d’AcliniPersonne : et Ludovico
Cacybodi
Personne :
ordinis PredicatorumOrganisation : necnon honorabilibus viris dominis Anthonio
Michodi
Personne :
et Nycodo CutalierPersonne : cappellanis, testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die
vero veneris post nativitatem beate MariePersonne : virginis
Date : 12.09.1477
, personaliter constituta prefata
JordanaPersonne : in castro OchiaciLieu d’origine : , videlicet in magna aula coram dominis supradictis, et per ipsos interrogata anteÀ corriger en : ant esset aliquid advisata ; que
incontinenti respondit quod de facto heresis nichil scit, licet ipse sit
peccatrix et quod in se habet unum magnum peccatum.

Interrogata quod peccatum habet, dixit et respondit quod sunt circa viginti
anni elapsi
Date : 1457
quod ipsa fuit in magna differentia inter se et virum
suum in tantum quod propter debatum illum ipsa dimisit virum suum tempore
vindeniarum et ivit u ad parentes suos in Turre ViviaciLieu : . Et
ipsos iuvit ad vindinandum versitam tribu aut quatuor diebusPériode : 4 jours ; post
hoc ipsa dixit parentibus suis differentiam et debatum quem habebat
cum viro suo. Qui ipsam duxerunt tunc FriburgumLieu : . Et ipsa tunc
existente in FriburgoLieu : , quidam socius, cuius nomen nunc ignorat,
cepit eam diligenter in tantum quod ab ipso concepit unam filiam. Videns
ille socius quod dicta JordanaPersonne : gravidaTerme : erat, dimisit ipsam nec sibi voluit
dare aliquod juvamen, propter quod, ipsa existente in puerperio dicte
filie secrete peperit et portavit summo mane juxta fontem quando itur
ad stuphas FriburgiLieu : infra villam. Et mulieres de mane reperierunt
dictam filiam et portaverunt ante ymaginem gloriose virginis MariePersonne : , et revixit
fuitque, ut credit, v–baptisatus et sepultusÀ corriger en : baptisata et sepulta–v.
[p. 210]Saut de page

w–HomicidiumTerme : Note dans la marge de gauche–w Item dixit et confessa est quod hoc facto, ipsa iterum iniit mansum
versum GrueriamLieu : ad quoddam vilagium vocatum EstaveniLieu : . Et
ipsa x existente ibi, iterum a quodam alio socio ipsa habuit
unum puerum y. Qui socius nullum juvamen sibi voluit
dare. Videns dicta JordanaPersonne : negligentiam dicti socii, fuit in magna
tristicia constituta in tantum quod ipsa existente in puerperio,
ipsa secrete peperit et ipsum puerum incontinenti retro quadam
domum sine baptissmio infoveavit sive sepelivit, et
aliud nescit.

Qua audita fuit monita per quos supra pro tertia
monitione, quatenus puram et integram veritatem confiteri vellet,
sibi presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsam ad diem
sabati futuram
Date : samedi, 13.09.1477
ad se advisandum. Datum die et anno quibus
supra, presentibus ibidem religioso fratre Germano d’AcliniPersonne : ordinis fratrum
Predicatorum
Organisation :
, venerabiliCorrection par-dessus, remplace : ibusz viroCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : isaa dominoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : isab Mermeto NycodiPersonne : necnon
nobilibus viris Johanne GaudiPersonne : et castellanoTerme : OchiaciOrganisation : 5, testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo
septimo die sabati post nativitatem beate MariePersonne : virginis
Date : 13.09.1477
, coram
prefatis dominis in loco supradicto personaliter constituta
prefata JordanaPersonne :  ; per quos supra fuit monita pro quarta
monitione de gratia speciali, quatenus vellet confiteri casum
suum, presentandum sibi misericordiam Ecclesie. Et fuit interrogata
an esset aliquid advisata, que respondit quod nichil aliud
scit, nisi id quod eriDate : 12.09.1477 confessa est, videlicet de illis
duobus pueris per ipsam turpiter habitis et occisis.
[p. 211]Saut de page

Qua audita, venerabilis vir dominus Mermetus NycodiPersonne : tanquam
procurator fideiTerme : petiit et dixit quod attentis perjuriis, variationibus,
accusationibus et diffamationibus contra prefatam JordanamPersonne : laborantibus,
ipsam condempnari torture subbiciendum, donec et quousque veritas
ab ore suo habeatur.

Audientes prefati domini judices petitionem dicti procuratoris
fidei, ipsam verbis gallicis advisaverunt, videlicet quod antequam sententia
interloqutoria
Terme :
legeretur, veritatem puram diceret, que, ut prius,
respondit se nichil scire.

Qua audita, venerabilis dominus officialis legit sententiam interloqutoriam
in hunc qui sequitur modum:
Dessin à la plume † ChristiPersonne : nomine invocato, a quo
omne rectum procedit judicium, non declinantes a dextris neque
ac–InterlocutoriaNote dans la marge de gauche–ac a sinestrisAinsi, sed equo libramine procedentes ut de vultu Dei
nostrum prodeat judicium, attenta petitione dicti procuratoris
fidei juridica et attentis tuis, JordanePersonne : , perjuriis, diffamationibus et
accusationibus contra te laborantibus, contra te sic procedendum et
declaramus te, JordanamPersonne : delatam torquendamTerme : et tortureTerme : subbicendam
fore, donec et quousque veritas ab ore tuo habeatur, citra tamen ad
mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutilationem,
ae–de quoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : q[uo]–ae solempniter et expresse protestamur.

Qua sententia sic lecta, procurator fidei petiit exequtioni demandari.
Quequidem JordanaPersonne : fuit ducta ad locum torture et ibidem
ligata et modicum a terra levata. Et per dominos quos
supra interrogata si esset aliquid advisata et si vellet aliquid
confiteri, que respondit quod de facto heresis nichil scit. Que fuit
deligata et relaxata. Nichil aliud voluit confiteri, quare fuit
assignata ad diem lune futuramDate : 15.09.1477 ad se advisandum et
confitendum, alias torture continuandum. Datum die et anno quibus
supra
Date : 13.09.1477
et presentibus quibus supra.

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimoDate : 15.09.14776,
in aula OchiaciLieu d’origine : coram quibus supra personaliter constituta prefata
[p. 212]Saut de pageJordanaPersonne : inquisita, et per ipsos interrogata utrum ipsa sit advisata,
que respondit quod sunt viginti anni elapsi vel circaDate : 1457 quod ipsa
existente in FriburgoLieu : , ipsa a quodam socio habuit unam filiam,
prout jam confessa est. Quam incontinenti post ipsius partum ipsa
portavit dictam filiam juxta fontem quando af itur ad stuphas
infra villam FriburgiLieu : , et incontinenti mulieres reperierunt et
ipsam portaverunt ante ymaginem virginis MariePersonne : , et revixit fuitque
baptisata et sepulta.

Interrogata si unquam confessa fuit illud peccatum, que dixit quod
sic, videlicet domino Petro MoronPersonne : , qui eam remisit ad curatumTerme : ,
et curatus remisit ipsam domino episcopo, sed ipsa non
reperit dominum episcopum, ymo confessa est fratre Anthonio BorzelliPersonne :
ordinis fratrum Predicatorum LausLausannensisOrganisation : , qui ipsam absolvitTerme : .

Item dixit quod ante dixerat quod in GrueriaLieu : habuerat unum ag
puerum, de quo mentita est quia numquam traxit moram in
inÀ corriger en : ah GrueriaLieu : nec ibi prope.

Interrogata quare hoc dixerat, dixit quod propter hoc : credebat
quod relaxaretur a carceribus ; et aliud nescit.
Qua audita,
fuit assignata per quos supra ad diem crastinam ad se advisandum
alias ad sibi continuandum torturam. Datum die lune ai
post nativitatem beate MariePersonne : virgini anno quo supra
Date : 15.09.1477
, presentibus ibidem venerabili viro
domino Mermeto NycodiPersonne : capellano et nobili castellano OchiaciOrganisation : testibus
ad premissa vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo CCCCLXX septimo die vero mercuri post octavam aj
nativitatis beate MariePersonne : virginis
Date : 17.09.1477
, in castro OchiaciLieu d’origine : personaliter constituta
prefata JordanaPersonne : et per quos supra interrogata an esset
aliquid advisata, que respondit quod de facto heresis nichil
scit.
[p. 213]Saut de page

Item fuit interrogata per dominum inquisitorem an ipsa
sciat opera que hereticiTerme : faciunt, que dixit quod audivit
dicere quod in eorum sectaTerme : ipsi bibunt et comedunt.

Item interrogata quid bibunt et comedunt, dixit quod audivit
dicere quodak comedunt carnes puerorumTerme : et quod ipsi habitant
simul more brutorum.

Interrogata cui audivit dicere, dixit quod non recordatur. Et a quo
tempore audivit talia dicere, dixit quod sunt bene viginti
anni
Date : 1457
.

Item interrogata quomodo vadunt, dixit quod audivit dicere quod
vadunt supra unam scobamTerme : quam ungunt quodam unguentoTerme : ,
et quod non signant se.

Item interrogata qua hora vadunt, dixit et respondit quod nescit,
quia numquam audivit dicere.

Item interrogata si aliud sciat, dixit quod non, nisi quod nocte
preterita ipsa existente in carcere, venit magna multiudo
candelarum circumcirca ipsam et quedam cultine ante ipsam.

Item interrogata cuius coloris erat lumen illarum
candelarum, dixit quod erant coloris blovazTerme : , et aliud nescit.

Qua audita, procurator fidei petiit sibi continuari torturam.
Quequidem JordanaPersonne : ducebatur ad locum torture, ducendoque ipsam, ipsa existente prope portam torture, ipsa dixit
rogando quod rederetur in alio loco7.

Item interrogata quare hoc dicebat, dixit et
respondit : « Quia forsitam dyabulusTerme : est absconditus
supra me, qui non permitit me loqui »
. Et hoc dicendo
quasi fuit strangulata perdiditque loquelam fere per dimidiam
horaÀ corriger en : horamal ; quare fuit assignata ad diem crastinamDate : 18.09.1477 ad se advisandum.
Datum die et anno quibus supraDate : 17.09.1477, presentibus quibus supra.
[p. 214]Saut de page

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo
septimo die vero jovis ante festum Sancti MatheiPersonne : apostoli
Date : 18.09.1477
, in castro
Ochiaci
Lieu d’origine :
personaliter constituta prefata JordanaPersonne : inquisita
coram prefatis dominis judicibus et per ipsos interrogata an
esset aliquid advisata, que respondit quod sic, dicendo
quod sunt bene viginti anni elapsiDate : 1457 quod propter quendam debatum
quem habuerat cum viro suo, ipsa iniit mansum FriburgumLieu :
ubi habuit unam filiam, prout jam dixit, et postmodum iniit
mansum apud MarlieLieu : ad domum dicti TacunatPersonne : . Et
ipsa existente in dicta domo, uxor dicti TacunatPersonne : misit
ipsam ad baptitorium ad verberandum bladum, et ipsa sola
existente in dicto baptintorioAinsi cum magna tristicia, venerunt
sex aut septem leporesTerme : unacum quodam homine vestito
de nigro. Qui homo assimilabatur cuidam magno domino.
Qui adpropinquavit se et dixit prefate JordanePersonne :  : « Quid facis ?
Tu habes quandam tristiciam in te. Ymo si velis facere ea que
ego dicam tibi, ego dabo tibi magnum consolamen »
.
Quequidem JordanaPersonne : dixit quod sic. Tunc dictus homo dixit sibi : « Opportet
quod tu des michi aliquid »
. Que JordanaPersonne : dixit : « Ego nichil
habeo »
. Tunc dictus homo dixit sibi : « Des michi aliquam partem
tui corporis »
. Que JordanaPersonne : dedit sibi unciam sui digiti
am–HomagiumTerme : Note dans la marge de gauche–am indicis manus dextre. Tunc dictus homo dixit sibi : « Opportet
quod tu facias plus, videlicet quod tu neges Deum, gloriosam virginem
MariamPersonne : et sanctum baptisma »
. Que JordanaPersonne : negavit
Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma et in signum [homagii]Omission, complété(e) par analogiean
obsculata est sibi culum.

Item dixit quod hoc facto, dictus homo sibi deposuit dictam
unctiam sui digiti indicis manus dextre, et nichil
cruentavit.

Item interrogata in qua forma erat quando ipsa obsculata
est culum, dixit quod in forma unius hominis vestiti de nigro.

ao–Nomen dyaboliTerme : Note dans la marge de gauche–ao Item interrogata quis vocatur, dixit quod vocatur SathanasPersonne : .
[p. 215]Saut de page

Item interrogata quomodo loquebatur, dixit quod turpiter et rauce ;
et fuit interrogata quid ipse precepit sibi, dixit quod
precepit sibi quod numquam faceret signum crucis.

Item interrogata quem credebat illum esse, respondit
et dixit quod credebat quod esset dyabolusTerme : .

Item dixit quod quadam alia vice, sunt fere duo anniDate : 1475,
ipsa habuit debatum cum Girardo RignaulPersonne : , qui ivit
ad quemdam locum vocatum Molyt SoulaapLieu : Changement de langue : français8 et ibi reperit
dictam JordanamPersonne : . Tunc dicta JordanaPersonne : , videns dictum
GirardumPersonne : , dixit sibi : « Quid facitis hic ? ». Tunc dictus GirardusPersonne :
dixit sibi : « Tu bene scies » ; dicendo sibi : « Heretica, tu fecisti
michi mori unum equum, et habeo unum bovem qui moritur.
Ymo ego occidam te »
. Et cepit ipsam per brachium, volendoTerme :
ipsam percutere de quodam securi, sed non percusit, ymo
dimisit ipsam. Tunc ibidem venit dictus SathanasPersonne : , qui
dixit sibi : « Ne cures, ego dabo tibi subsidium et consolationem ».
Et tunc ipsa dixitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : ded[it]aq quod faciendo omagium, videlicet negadoÀ corriger en : negandoar
Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma, ipsa
as–Forma homagiiNote dans la marge de gauche–as dedit sibi unctiam sui digiti indicis manus dextre et totum
corpus suum et animam.

Item interrogata quid precipiebat sibi, dixit quod precipiebat sibi
quod quando ipsa reciperet corpus ChristiTerme : , quod ipsa reservareÀ corriger en : reservaretat[idem]Omission, complété(e) par analogieau et
quod portaret sibi.

av–De corpore ChristiNote dans la marge de gauche–av Interrogata si fecerit, dixit quod sic, quod quadam vice ipsa portavit
ad domum suam et posuit in quadam patella fricandoAinsi
ipsum.

Item interrogata quid erat infra dictam patellam quando
ipsa posuit corpus Christi, dixit quod nichil, sed incontinenti
fuit repleta sanguine. Videns hoc, ipsa aw
posuit [corpus Christi]Omission, complété(e) par analogieax infra ignem. Qui ignis incontinenti fuit extinctus.
[p. 216]Saut de page

Item interrogata si omni anno ipsa dabat sibi aliquid,
que respondit quod non, sed dictus dyabolus petebat
bene sibi quod sibi daret [...]Manquant (1 mot)ay9. Que JordanaPersonne : dedit sibi
puerum quem habuit versus GrueriamLieu : in quodam
vilagio vocato EstavaeniLieu : , quem ipsa occiderat
et sepelierat retro quamdam domum sine baptismo.

Item interrogata si dictus dyabolus deportaverit
dictum puerum, dixit quod az–credit quod sicCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : sic–az.

Item interrogata quid ipsi faciunt in secta, dixit quod ba
homines habitant cum mulieribus more brutorum.

Item dixit quod quadam alia vice, ipsa ivit ad
quendam locumCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : loq[um]bb supra quendam monteÀ corriger en : montembc supra BlonayLieu : ,
ubi ipsi fuerunt congregati in dicta secta.

Interrogata que hora erat, dixit quod prope mediam
noctem
Période : la nuit
, et dixit quod bibebant et comedebant.

Item interrogata quid comedebant, dixit quod
carnes puerorum.

Item interrogata quem saporem habent dicte
carnes, dixit quod bonum et dulcem.

Interrogata de quo videbant, dixit quod erat ignis
et candele quarum color erat blovoz.

Item interrogata de quo fiunt candele et luchinum quod
ponitur intra, dixit quod fiunt de pinguedinibus puerorum
et luchinum de budellis puerorum.

bd–ComplexNote dans la marge de gauche–bd Item interrogata quis habitabat cum ipsa, dixit quod Petrus
Bolliet
Personne :
de MarliezLieu : Changement de langue : français.
[p. 217]Saut de page

Item interrogata si magister suus unquam habitaverit cum ipsa,
dixit quod non, licet semen quod emictit est frigidissumÀ corriger en : frigidissimumbe.

Item interrogata qui erant presentes, dixit quod non cognovit
aliquem. Que fuit assignataCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : ad[signata]bf ad diem crastinamDate : 19.09.1477 ad
se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno
quibus supra
Date : 18.09.1477
, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Mermeto
Nycodi
Personne :
et Ludovico NacheretiPersonne : capellanis necnon fratre
Stephano JenodiPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo
die vero XXma primaCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : vicesimabg mensis septembris
Date : 21.09.1477
, personaliter
in castro OchiaciLieu d’origine : constituta prefata JordanaPersonne :  ; per quos supra interrogata
si sit aliquid advisata et si omnia per ipsam confessata vera sint,
que respondit quod non, quia multa confessa est que non sunt vera, videlicet de
corpore Christi, quia numquam tractavit eomodo quo confessa est.

Item interrogata si residuum sit verum, que respondit quod non, quia ante
dixit quod negavit Deum, quod non est verum quia numquam negavit.

Item interrogata si ad instigationem alicuius hoc dixerAjout au-dessus de la lignebhit, que
dixit quod non, sed propter fatuetatemÀ corriger en : fatuitatembi suam ; sed bene est verum quod dyabolus
dicebat sibi quod consolaretur eam si vellet facere ea que ipse
preciperet sibi, videlicet quod obsculatur sibi culum. Que obsculata est culum.

Interrogata in qua specie erat, dixit quod in specie unius hominis vestiti
de nigro. Quomodo loquebatur, dixit turpiter et vocebj raucamÀ corriger en : raucabk.

Item interrogata si sit multum, dixit quod sunt viginti anniDate : 1457.
Interrogata quis vocatur, dixit SathanasPersonne : .

Item interrogata quem credebat esse illum cui obsculata est
culum, dixit quod credebat quod esset dyabolus.
[p. 218]Saut de page

Item dixit quod de quodam puero quem habuit non a suo viro
EstavenLieu : versus GrueramLieu : , quem confessa est incontinenti bl
post partum occidisse sine baptissmio et infoveasse, quod est verum,
sed numquam negavit Deum.
Qua audita, fuit assignata
ad primum adventum dominorum judicum ad se advisandum, alias
sibi continuandum torturam. Datum die et anno quibus supraDate : 21.09.1477, presentibus
venerabilibus viris dominis JoJohanne de RuppePersonne : curato Sancte CrucisLieu : LausannensisLieu : 10,
Mermeto NycodiPersonne : et Ludovico NacheretiPersonne : capellanis necnon religioso
viro fratre Stephano JannodiPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo
die vero lune ante festum Sancti MartiniPersonne : yemalis
Date : 10.11.1477
, personaliter
constituta prefata JordanaPersonne : in castro OchiaciLieu d’origine : , per venerabilem
virum dominum officialem interrogata mediante juramento super
sacrosanctis Dei euvangeliis per ipsam prius tactis :

Primo utrum omnia per ipsam superius confessata sint vera, que
sub periculo anime sue respondit et dixit quod sic, nisi quia non
tractavit corpus Christi prout dixerat.

Item interrogata bm–ad quemCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : in q[o]–bm locum ipsiÀ corriger en : ipsabn ibat ad sectam,
dixit quod ad quendam locum vocatum Maret JenetLieu : Changement de langue : français11, et dixit
quod quando ipsa fuit in dicto [loco]Omission, complété(e) par analogiebo, ipsa reperit magistrum suum SathanasPersonne : ,
cui iterum obsculata est culum et negavit iterum Deum
ore, sed non corde.

Interrogata in qua forma erat quando obsculata est
culum, dixit quod se transfiguravit in forma unius cati.

Interrogata quomodo loquebatur ille, dixit turpiter et rauce,
videlicet habebat vocem raucam.
[p. 219]Saut de page

Item interrogata quomodo ipsa ibat ad dictam sectam,
que dixit quod dictus SathanasPersonne : magister suus dederat sibi duas
pissides, de quibus ipsa ungebat unam sedem et unam scobam,
videlicet ipsa ponebat sedem retroverte, videlicet thibias desuper et scobam
supra dictam sedem, et ponebat de pinguedinibus sibi traditis
supra et post ascendebat supra dictam scobam, et incontinenti ipsa
erat in dicta secta ; et non signabat se quando ascendebat.

Item interrogata quare non signabat se, dixit quod magister suus
deffenderat sibi.

Item interrogata qua die ipsi vadunt, dixit quod in jovisPériode : jeudi
ante gallicantumPériode : le matin.

Item interrogata de quo videbat, dixit quod erat grussusAinsi
ignis coloris blovoz et candele, sed in igne non
apparebant ligna.

Item interrogata quis faciebat candeles et de quo
fiunt, dixit quod nescit quis faciebat ; de quo erant, dixit
quod de pinguedinibus puerorum et luchnumÀ corriger en : luchinumbp de budellis.

Item interrogata quid faciebamÀ corriger en : faciebantbq in dicta secta, dixit
quod bibebant et comedebant panem et carnes puerorum.

Item interrogata si comederit et quem saporem habent,
dixit quod comedit et quod habent bonum saporem.

Item interrogata quis adportavit dictas carnes,
dixit quod nescit, quia quando ipsa applicuit dictum locum,
jam dequoquebantur in quodam grosso cacabo.

Item interrogata si comedebant satis, dixit quod satis
comedebant et bibebant, sed facta cena ipsa
tantum famebat sicut si nichil comedisset.
[p. 220]Saut de page

Item interrogata si br–magister magisterÀ corriger en : magister–br suus comedebat cum
ipsis, dixit quod non.

Item interrogata quid faciunt post cenam, dixit quod ignis
extinguitur et quod apparet quod numquam fuisset ignis. Et
hoc facto, homines habitant cum mulieribus more
brutorum, videlicet per ultra naturam.

Item interrogata qui erant presentes, [dixit quod]Omission, complété(e) par analogiebs NyusNycodus RedetPersonne : [qui]Omission, complété(e) par analogiebt defunctus est,
bu–ComplicesNote dans la marge de gauche–bu Johannes RossazPersonne : , Thomas de MyvillaPersonne : de TractaulLieu : parrochie de
AttallensLieu : , NycolletaPersonne : filia Nycodi RopprazPersonne : parrochie
de ChastelLieu : et Marguereta bv–douz MolarCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Samatg–bvPersonne : . Et aliud
nescit, quare fuit assignata ad primum adventum dominorum
ad se advisandum. Datum die et anno supradictisDate : 10.11.1477, presentibus venerabilibus
viris dominis Bartholomeo BussillietiPersonne : in utroque jure bacalario
et curato Sancti PauliLieu : LausannensisLieu : , Petro PugeriiPersonne : capellano, testibus ad
premissa vocatis.

Anno quo supra die vero jovis post festum Sancti MartiniPersonne : yemalisDate : 13.11.1477,
in palatio12 domini nostri LausannensisOrganisation : 13 LausaneLieu : personaliter constituta prefata
JordanaPersonne : , per venerabilem virum dominum officialem interrogata utrum omnia per ipsam
confessata vera sint, que respondit quod sic ; et si velit addi vel
diminui aliquid bw in suo processu, quodÀ corriger en : quebx respondit quod non.

Qua audita, procurator fidei instans et prefata JordanaPersonne : inquisita
petierunt concludi et diffiniri.
Quibus auditis, conclusit dominus,
assignando dictas partes ad diem crastinam ad audiendum jus. Datum
die et anno quibus supra
Date : 13.11.1477
, presentibus venerabilibus viris dominis Rodulpho
Barberii
Personne :
et Petro BollietiPersonne : capellanisTerme : LausLausannensisLieu : , testibus ad premissa
vocatis et rogatis.

[Signature :] De CrestoPersonne :
Seing/signe notarial
[p. 221]Saut de page
[p. 222]Saut de page
[p. 223]Saut de page

Dessin à la plume †
[p. 224]Saut de page
[p. 225]Saut de page

14En Meret JenetLieu : Changement de langue : français et ibi reperit magistrum suum SathanasPersonne :
et ibi olulataÀ corriger en : obsculataby est culum, et transfiguravitÀ corriger en : se transfiguravitbz in forma
unius cati, et ibi negavit Deum.
Interrogata quomodo loquebatur,
dixit quod rauce.
Interrogata qui erant presentes, dixit Nycodus RedetPersonne :
[qui]Omission, complété(e) par analogieca defunctus est, Johannes RossazPersonne : parrochie de ChastellLieu : [qui]Omission, complété(e) par analogiecb defunctus est, Thomas
de Myvilla
Personne :
de TrattaulLieu : parrochie de AttallensLieu : , NycolletaPersonne :
filia Nycodi RopprazPersonne : parrochie de ChastelLieu : , Marguereta
douz Molar
Personne :
.
Interrogata quomodo ibant, dixit quod magister suus dederat
cc sibi duas pissides, de quibus ungebat unam sedam
quam ponebat, dixit, tibias desuper et ponebat scobam et
ascendebat supra ; et non se signabat quia magister suus cd
sibi precepetÀ corriger en : precepitce.
Interrogata qua hora ibant, dixit quod cf ante gallicantumPériode : le matin
et in die jovisPériode : jeudi.
Item dixit quod comedebant carnes puerorum
et comedit, sed numquam saturebantur.
Item dixit quod erat ignis
blovoz et quando recedebant non apparebat ignis.
Interrogata si
magister suus comedebat cum ipsis, dixit quod non.
Item dixit quod
erant candele coloris cg blovaz ; de quo fiunt, de pinguedinibus
puerorum et luchinum de budellis.

Item in quodam loco vocato En Laz MollytLieu : Changement de langue : français, [vidit]Omission, complété(e) par analogiech Petrum ThomaPersonne : .
Datum
die lune ante MartiniPersonne :
Date : 10.11.1477
, presentibus venerabilisCorrection par-dessus, remplace : venerici viro domino BartholomeoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Bachocj
Bussillieti
Personne :
in utroque jure bacalario et curato Sancti PauliLieu : et domino
Petro PegeriiPersonne : .

Anno15
[p. 226]Saut de page
[p. 227]Saut de page

Processus Jordane de
Balmis
Personne :
deis ChaulxLieu : Changement de langue : français
parrochie de CorsierLieu :
Aligné à gauche

Reperta sunt nomina
accusatorum
Aligné à gauche

Extracta sunt nomina accusatorumAligné à droite

Annotations

  1. Ajout en haut de page.
  2. Note dans la marge de gauche.
  3. Correction au-dessus de la ligne, remplace : Secunda.
  4. Changement de main : main secondaire (B).
  5. Correction par-dessus, remplace : Balmis.
  6. Suppression par biffage : dominus.
  7. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : de.
  8. Manquant (1 mot).
  9. Suppression par biffage : per.
  10. Note dans la marge de gauche.
  11. Ajout à la hauteur de la ligne d’une main plus récente avec une autre encre.
  12. Omission, complété(e) par analogie.
  13. Suppression par biffage d’une main plus récente.
  14. Changement de main : main principale (A).
  15. À corriger en : an esset.
  16. À corriger en : que.
  17. À corriger en : nisi.
  18. Suppression par biffage : di[e].
  19. Suppression par biffage : Domini.
  20. À corriger en : an.
  21. Suppression par biffage : mans.
  22. À corriger en : baptisata et sepulta.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Suppression par biffage : est.
  25. Suppression par biffage : un.
  26. Correction par-dessus, remplace : ibus.
  27. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : is.
  28. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : is.
  29. Note dans la marge de gauche.
  30. Suppression par biffage : per[iculum].
  31. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : q[uo].
  32. Suppression par biffage : v[adit].
  33. Suppression par biffage : de.
  34. À corriger en : .
  35. Suppression par biffage : octava.
  36. Suppression par biffage : beate.
  37. Suppression par biffage : bi[bunt].
  38. À corriger en : horam.
  39. Note dans la marge de gauche.
  40. Omission, complété(e) par analogie.
  41. Note dans la marge de gauche.
  42. Suppression par biffage : z.
  43. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ded[it].
  44. À corriger en : negando.
  45. Note dans la marge de gauche.
  46. À corriger en : reservaret.
  47. Omission, complété(e) par analogie.
  48. Note dans la marge de gauche.
  49. Suppression par biffage : poss[uit].
  50. Omission, complété(e) par analogie.
  51. Manquant (1 mot).
  52. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : sic.
  53. Suppression par biffage : h[omin]es.
  54. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : loq[um].
  55. À corriger en : montem.
  56. Note dans la marge de gauche.
  57. À corriger en : frigidissimum.
  58. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ad[signata].
  59. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : vicesima.
  60. Ajout au-dessus de la ligne.
  61. À corriger en : fatuitatem.
  62. Suppression par biffage : m.
  63. À corriger en : rauca.
  64. Suppression par biffage : l.
  65. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : in q[o].
  66. À corriger en : ipsa.
  67. Omission, complété(e) par analogie.
  68. À corriger en : luchinum.
  69. À corriger en : faciebant.
  70. À corriger en : magister.
  71. Omission, complété(e) par analogie.
  72. Omission, complété(e) par analogie.
  73. Note dans la marge de gauche.
  74. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Samatg.
  75. Suppression par biffage : no[n].
  76. À corriger en : que.
  77. À corriger en : obsculata.
  78. À corriger en : se transfiguravit.
  79. Omission, complété(e) par analogie.
  80. Omission, complété(e) par analogie.
  81. Suppression par biffage : sibi d.
  82. Suppression par biffage : non.
  83. À corriger en : precepit.
  84. Suppression par biffage : antequam.
  85. Suppression par biffage : per.
  86. Omission, complété(e) par analogie.
  87. Correction par-dessus, remplace : veneri.
  88. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Bacho.
  1. Il s’agit de l’official Baptiste d’AycardPersonne : .
  2. Il manque le verbe.
  3. Biffé plus tard, car le biffage est effectué avec la même encre noire que l’ajout précédent.
  4. La date complète est donnée à la fin de cet interrogatoire.
  5. Il s’agit sans doute de Rolet de MontouxPersonne : , mentionné comme châtelain d’OuchyOrganisation : dans le procès de Jaquet de PanissèrePersonne : (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 255, 258).
  6. La date complète est donnée à la fin de cet interrogatoire.
  7. Probablement la salle où se tiennent les interrogatoires.
  8. Lieu-dit au nord-est de CorsierLieu : .
  9. Il manque le complément d’objet direct.
  10. Le curé de la paroisse de Sainte-CroixLieu : dessert l’autel du même nom situé dans la cathédrale de LausanneLieu : .
  11. Ce lieu n’a pas pu être identifié, mais se situe dans la région de la Riviera lémanique.
  12. Château Saint-MaireLieu d’origine : , qui se trouve au quartier de la CitéLieu : , à LausanneLieu : (Mottaz 1982 I, p. 382).
  13. Il s’agit de l’évêque Benoît de MontferrandPersonne : , également seigneur temporel de la ville de LausannneLieu : .
  14. Commence ici le brouillon du 10 novembre 1477Date : 10.11.1477.
  15. Le brouillon s’arrête ici.