check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 19-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 19-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron

1482 avril 17 – 24. Château d’Oron

Antoine de Vernex, de Chesalles-sur-Oron, comparait le 17 avril 1482 devant le vice-inquisiteur [et représentant de l’évêque de Lausanne] Jean Blanchet, au château d’Oron. Au cours de cette première audience, il admet connaître deux hérétiques. Le 19 avril, après la troisième monition, il avoue et dénonce un troisième homme. Le lendemain, et suite à la quatrième monition, Antoine se rétracte devant la cour. Ce même jour, le procureur de la foi, Étienne Ginod, demande la sentence interlocutoire afin de soumettre l’inculpé à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour et exécutée immédiatement par les officiers du châtelain d’Oron. Antoine poursuit alors ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Après un bref délai, l’instruction reprend le 22 avril avec la rétractation de l’inculpé, suivie d’une deuxième séance de torture, après laquelle il poursuit ses aveux et dénonce quatre autres personnes (2 hommes et 2 femmes). Le 24 avril, l’inculpé ratifie ses aveux et dénonce six autres personnes (4 hommes et 2 femmes). Au total, 17 personnes (11 hommes et 6 femmes) sont dénoncées par Antoine de Vernex. La sentence est rendue par la cour [ce même jour]. L’accusé est condamné à la confiscation de ses biens et à la remise au bras séculier pour être puni avec modération, sans effusion de sang ou mutilation des membres.

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès contre Antoine de Vernex se trouve aux pages 313 à 327 du registre Ac 29. La page 325 ainsi que les cinq dernières pages de l’ancien dossier (p. 328–332) ont été laissées en blanc. Le procès-verbal à proprement parler commence à la page 313 et se termine à la page 324 ; la copie de la sentence finale occupe les pages 326 et 327.

La page de garde de l’ancien dossier correspond à la première page du procès-verbal. Ce n’est qu’au dos de la dernière page de l’ancien dossier que nous trouvons une note faisant allusion aux noms de personnes dénoncées, qui doit être attribuée à la même main anonyme que les deux notes dorsales de l’ancien « dossier Poesiouz ».

Hormis la copie de la sentence finale, qui n’est pas signée et qui provient elle aussi d’une main inconnue, les actes du procès sont tous rédigés par le notaire Georges Brunet. Il est également l’auteur d’une note illisible qui se trouve en bas de la page 315, à droite, perpendiculairement aux deux dernières lignes du texte.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche :] 1482

Processus inquisitionalis ex mero inquisitionis
officio instante procuratore fideiTerme : , formatus
contraCentré
Antonium de VernexPersonne : de ChesallesLieu : supra HoronsLieu :
LausannensisLieu : diocesis.


Anno Domini millesimo IIIIC LXXX secundo, die vero mercurii
decima septima mensis aprilis
Date : 17.04.1482
, coram venerabili fratre Johanne
Blancheti
Personne :
ordinis PredicatorumOrganisation : , in dyocesi LausannensiLieu :
viceinquisitoreTerme : auctoritate apostolica specialiter deputato, constitutus
in castro de HoronsLieu d’origine : 1 supranominatus Antonius de VernexPersonne :
de heresis crimineTerme : accusatus et diffamatusTerme : . Quiquidem AntoniusPersonne :
ad mandatum prefati domini viceinquisitoris juravit super
sanctis Dei euvangeliis dicere, recognoscere et respondere
puram et meram veritatem de et super interrogatoriis
sibi fiendis et fidem catholicam ac crimen heresis concernenÀ corriger en : concernentibusa, etcAbréviation.

Deinde idem dominus viceinquisitor prefatum Antonium VernexPersonne :
presentem et audientem monuit canonice in forma
juris et eundem advisavit de salute anime sue et quod
Ecclesia est misericors nec claudit gremium reddeunti.

Post modo eundem Antonium VernexPersonne : interrogavit de causa
sue detentionis ; qui respondit et dixit quod ipse intellexit
ab illis qui eundem ceperunt, quod ipsi capiebant eum
pro fide et ad causam heresisTerme : .

Interrogatus si sit hereticus et sciat opera que faciunt heretici,
dixit quod non.

Interrogatus si sciat et credat aliquos esse hereticos, qui eius
mediante juramento respondit quod nescit si sint vel non sint
heretici.

Interrogatus si sciat tam per ipsumÀ corriger en : seb quam per alium se fuisse et esse accusatus
in aliquibus hereticorum processibus, qui respondit quod non.
[p. 314]Saut de page

Interrogatus si unquam fuit sibi improperatum crimen heresis et
ad causam illius diffamatus c, qui dixit quod sic, per plures
personas.

Interrogatus de tempore d huiusmodi diffamationis dixit quod
sunt circa octo anniDate : 1474 ; et quia talis diffamatio contra
eum laborabat, fuit – jam diu est – captus et carceribus
castri de PallesieuxLieu : mancipatus. Sed quia nichil fuit
in eo compertum de huiusmodi crimine heresis, fuit liberatus.

Interrogatus si habeat malivolos aliquos, qui dixit quod sic,
videlicet e JobAbréviation et dictum maiorTerme : de HoronsLieu : , nec credit
alios habere nec habuisse.

Interrogatus si unquam conversatus fuit cum aliquibus
hereticis sive qui fuerint convicti de heresi, qui respondit quod
sic, videlicet cum Johanne ThomassetPersonne : et Thoma de MediavillaPersonne : ,
non tamen sciebat ipsos esse hereticos.

Interrogatus de locis in quibus cum eisdem conversatus fuit,
dixit quod diversis in locis, eundo ad foros tam ViviaciLieu :
quam alibi. Et ulterius non fuit interrogatus, sed ad
carceres redductus, etc.Abréviation, presentibus in premissis nobili [viro]Omission, complété(e) par analogief Petro
Gervasii
Personne :
, Johanne JolivetiPersonne : et Richardo ChassotPersonne : .

g–Secunda monitioNote dans la marge de gauche–g Die jovis post Dominicam de QuasimodoTerme : XVIII mensis predicti
aprilis
Date : 18.04.1482
, coram prefato domino viceinquisitore in stuphaTerme :
castri de HoronsLieu d’origine : constitutus supra nominatus AntoniusPersonne : h,
qui per eundem dominum viceinquisitorem fuit monitus secundo
et pro secunda monitione, eidem presentando misericordiam
Ecclesie, si et quatinusÀ corriger en : quatenusi vellet absque torturaTerme : confiteri crimen
heresis per eum, ut asseritur, commissum. Quiquidem AntoniusPersonne :
dixit et respondit se non esse hereticum nec velle
illud crimen, quod numquam commisit, confiteri. Et tunc
prefatus dominus viceinquisitor eundem AntoniumPersonne : redduci
fecit ad carceres et eidem assignavit ad diem
crastinam
Date : 19.04.1482
, ad j–se advisandumCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : audiendu–j et recipiendum
tertiam monitionem, etcAbréviation., presentibus quibus supra.
[p. 315]Saut de page

Alia repetitio cum tertia monitioneCentré


Anno quo supra die vero veneris decima nona
mensis aprilis
Date : 19.04.1482
in quadam camera castri de HoronsLieu d’origine : coram
prefato domino viceinquisitore constitutus prenominatus
Antonius VernexPersonne : , quem ipse dominus viceinquisitor monuit
tercio et pro tercia monitione canonica, offerendo sibi
misericordiam Ecclesie, rogando eundem ut vellet sine
tortura recognoscere reatum suum. Quiquidem AntoniusPersonne :
dixit et respondit se velle realiter et veraciter confiteri de
huiusmodi heresis crimine, requirendo prout et requisivit graciam
et misericordiam Ecclesie.
Deinde eius mediante juramento
k–Tempus quo intravit sectamTerme : Note dans la marge de gauche–k dixit et confessus fuit quod sunt circa decem anniDate : 1472, ipse
Antonius VernexPersonne : causantibus certis differenciis inter eum
et dictum mayor de HoronsLieu : existentibus, ipse erat valde
melencolicusTerme : et tristis. Et dum semel ipse iret apud
BlonayLieu : Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ViviacumLieu : l pro certis suis negociis unacum Johanne
Thomasset
Personne :
cum quo habebat amicitiam, ipse AntoniusPersonne :
eandam suam tristiciam et melencoliam ipsi Johanni
Thomasset
Personne :
narravit, asserendo quod si aliquo modo
posset se de eodem maior vindicare, ipse se vindicaret.
Et tunc ipse Johannes ThomassetPersonne : eidem AntonioPersonne : dixit
quod si vellet sibi credere, ipse vindicaretur ab eodem.
Et nichil ulterius de eadem materia fuit inter eos tunc
locuCorrection par-dessus, remplace : nmtum.
Successive quadam alia die, de qua non
recordatur, ipse AntoniusPersonne : , Johannes ThomassetPersonne : et
Petrus PratozPersonne : se simul reperierunt in certo loco n–domus dicti AntoniiPersonne : Correction au-dessus de la ligne, remplace : de quo
tamen non recordatur
–n. Quiquidem ThomassetPersonne : et PratoPersonne :
dixerunt eidem quod si ipse AntoniusPersonne : non vellet eos accusare
et vellet eis credere et facere sicut ipsi faciebant, quod
ipse AntoniusPersonne : haberet multa bona et de inimicis suis
vindicaretur, et maxime de dicto maior. Et tunc
ipse AntoniusPersonne : eisdem promisit fidem necnon et dare
ipsis tres cuppas frumentiMesure de volume : 3 köpfe blé (froment) ad finem ut eum vindicarent
de dicto maior. Quas tres cuppas frumentiMesure de volume : 3 köpfe blé (froment) ipse AntoniusPersonne :
eisdem ThomassetPersonne : et PratoPersonne : solvit, ipsique dixerunt quod
dicto maior dederunt unum malum morsum,
adeo quod de tribus annis futuris non faceret o
malum eidem AntonioPersonne : , p–dicentes eidem AntonioPersonne : quod postquam ipse biberat cum eis, moriretur.
Et hoc fuit in domo dicti maior.
Ajout en bas de page avec un signe d’insertion
–p Et tunc ipsi declaraverunt [p. 316]Saut de page
eorum crimen et heresim ipsi AntonioPersonne : , ac certam diem
captaverunt inter se ad eundum simul ad sectam.

Interrogatus si postea dicti ThomassetPersonne : et PratoPersonne : dederunt q
ipsi maior malum morsum quod promiserunt, dixit
quod sic.
Et tandem dictus Johannes ThomassetPersonne : ipsum
Antonium VernexPersonne : quadam die jovis, sunt ultra
octo anni
Date : jeudi, 1474
, duxit ad sectam, ad locum quemdam,
r–Locus secteNote –r qui vocatur La ChevaliereLieu : Correction au-dessus de la ligne, remplace : CostazLieu : s subtus montem de BlonayLieu : .
Et ibidem invenerunt certas personas necnon et
apparuit ibidem dyabolusTerme : in forma unius catiTerme : grisi,
habentis cornua. Et tunc Johannes ThomassetPersonne :
t–homagiumNote dans la marge de gauche–t dixit ipsi AntonioPersonne :  : « Iste est magister meus, cui opportet
quod tu facias homagiumTerme : , et tu habebis multa bona,
uti pecunias et animalia in habundantia, ac habebis de
quibuscumque tuis inimicis vindictam »
. Quiquidem
Antonius VernexPersonne : u
eidem cato fecit homagium eundem deobsculando in
fine caude.
Deinde negavit Deum, virginem
v–Negatio DeiNote dans la marge de gauche–v MariamPersonne : et totam Trinitatem, ipseque Johannes ThomassetPersonne :
dixit eidem AntonioPersonne : quod erat neccesse ut daret eidem
dyabolo unum ex suis membris. Qui AntoniusPersonne : dedit
w–TributumNote dans la marge de gauche–w unam x onciam sui y digiti parvi manus sue
dextre. Quam onciam dyabolus tetigit cum pata sua
et sibi fecit malum. Et adhuc videtur cicatrix z
in eodem digito.

Interrogatus si tunc dyabolus se mutaverit in aliam
speciem quam cati, dixit quod non pro illa vice.

Item confitetur quod demonTerme : dedit eidem pro introitu
aa–SalariumNote dans la marge de gauche–aa suo quatuor ab–florenos renensesCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Renenses–ab in auroUnité monétaire : 4 florins de Rheintal, quos
ipse AntoniusPersonne : et JoJohannes ThomassetPersonne : exposuerunt et biberunt
in tabernis.

ac–TributumNote –ac Item confitetur quod quadam alia vice tradidit Johanni
Thomasset
Personne :
unum vitulum ad portandum ad sectam,
quia illumCorrection par-dessus, remplace : dad dedit diaboloTerme :  ; quiquidem ThomassetPersonne :
illum vitulum portavit.

Item et quadam alia vice unam vacham quam etiam dedit
dyaboloTerme : in signum tributi. Et ulterius non fuit
interrogatus sed fuit redductus ad carceres ; presentibus
quibus supra.
[p. 317]Saut de page

Alia repetitio cum quarta monitione et
sententia interlocutoriaTerme :


Anno quo supra die vero sabbati vicesima predicti
mensis aprilis
Date : 20.04.1482
coram prefato domino viceinquisitore
in loco supradicto constitutus prefatus Antonius
Vernex
Personne :
 ; qui per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus
si premissa confessio per eum facta esset vera, qui eius
mediante juramento dixit et respondit quod per eum
confessata non sunt nec fuerunt vera et quod ipse
tamquam male advisatus illa confessus fuerat
et quod ipse numquam fuit nec est hereticus.

Qua variatione et confessionis negatione per venerabilem fratrem
Stephanum GinodiPersonne : orthodoxe fidei procuratorem audita,
comparuit ipse dominus procurator fidei et per eundem
dominum viceinquisitorem, visa huiusmodi variatione et
negatione super huiusmodi processu, [petit]Omission, complété(e) par analogieae interloqui ac ipsum
AntoniumPersonne : ad torturam condempnari, donec et
quousque veritas ab eius ore habeatur.

Quibus comparitione et petitione sic factis, visa et
attenta huiusmodi negatione, prefatus dominus viceinquisitor
suam sententiam interlocutoriam contra eundem AntoniumPersonne : tullit
et promulgavit in hunc qui sequitur modum :

ChristiPersonne : nomine invocato, per hanc nostram sententiam interlocutoriam
quam de juris peritorum consilio ferimus in hiis scriptis,
dicimus, promulgamus et declaramus : visis et attentis
diffamationibus, accusationibus, variationibus ac
perjuriis contra te, Antonium de VernexPersonne : laborantibus,
te fore et esse torquendum et torture subici debere,
donec et quousque veritas a tuo ore habeatur,
citra tamen mortis periculum, sanguinis effusionem
et membrorum mutillationem, de quibus expresse
protestamur, executionem huiusmodi nostre sententie interlocutorie
nobili Petro GervasiiPersonne : castellanoTerme : de OronsOrganisation : committentes,
presentibus supra nominatis
[p. 318]Saut de pageQuasiquidem sententia interlocutoria sic, ut permittitur, lata et
promulgata, prefatus fidei procurator petiit predictum
castellanum illam exequi et executiomÀ corriger en : executionemaf demandari.
Quiquidem AntoniusPersonne : fuit ad locum torture ductus,
conligatus et in altum tractus. Rogavit ut
deponeretur, asserens se velle dicere et recognoscere puram
et meram veritatem. Qui depositus et ad cameram
redductus confessus fuit, ratifficando et approbando
jam premissa per eum confessata, quod sunt circa
decem vel duodecim anni
Date : 01.01.1470 – 31.12.1472
quibus intravit sectam
hereticorum et fecit homagium dyabolo modo, forma
et loco premissis, ibidemque negavit Deum, virginem MariamPersonne :
et totam Trinitatem.

ag–MaleficiumTerme : Note dans la marge de gauche–ag Interrogatus que maleficia ipse AntoniusPersonne : a tempore
quo ipse intravit sectam commisit et fecit, ah qui
dixit et confessus fuit quod quadam vice, certa die
de qua non bene recordatur, ai–sunt circa quatuor anniDate : 1478Ajout au-dessus de la ligne avec un signe d’insertion–ai, ipse et Petrus
Prato
Personne :
iverunt ad domum Cuaneti de SaubozPersonne : ,
de noctePériode : la nuit, ad finem interficiendiTerme : unam parvam filiam
quam habebat in cunalibus, et aj–ipsam tamen non interfeceruntCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : quam interfecerunt
et morti tradiderunt
–aj.
ak–Interrogatus per quem locum intraverunt dictam
domum sive cameram in qua erat ipsa filia,
dixit quod per fenestram, ipseque Petrus PratoPersonne :
intravit primus et ipse AntoniusPersonne : secundus.
Et quedam mulier, vocata La PerryerePersonne : , que erat
cum eis, intravit etiam dictam cameram ;
ipsamque filiam cum manibus suis tangendo super
renes interfecerunt. Que filia solum fecit unum cryChangement de langue : français.
Interrogatus ad quem finem ipsam filiam interfecerunt,
dixit et respondit quod ad finem illam portandi
ad sectam.–ak Non tamen illam portaverunt,
quia mater filie se excitavit et tussivit, et
quia audiverunt quod ipsa non dormiebat
recesserunt absque al–faciendo moriCorrection au-dessus de la ligne, remplace : portando–al ipsam filiam. am
[p. 319]Saut de page

an–MaleficiumNote dans la marge de gauche–an Item confitetur quod sunt circa quinque anniDate : 1477, ipse et
Petrus PratoPersonne : interfecerunt unam filiam que erat
Glaudio TabussetPersonne : .

Interrogatus de modo per quem, dixit quod dictus
PratoPersonne : ao misit et posuit in os ipsius filie
modicum de suo unguento, et immediate post fuit
mortua.

Interrogatus si hoc fecerint de die sive de nocte, dixit
quod de diePériode : le jour.

Interrogatus de loco, dixit quod in domo ap–Petri FranceysPersonne : de HoronsLieu : Ajout dans la marge de droite–ap.

Interrogatus si illam filiam portaverunt ad sectam, dixit
quod non. Sed illam dumtaxat interfecerunt ex eo quia
dictus Glaudius TabussetPersonne : faciebat eis plurima
mala.

aq–MaleficiumNote dans la marge de gauche–aq Item confitetur quod ipse AntoniusPersonne : et Petrus PratoPersonne :
destruxerunt unam vacham que erat Petri ReybatPersonne : .
Et hoc fecerunt, sunt circa quatuor anniDate : 1478, tangendo
eam cum eorum baculoTerme : uncto unguentoTerme : quod
dyabolus tradiderat eis, ex eo quia volebant
eidem PetroPersonne : malum. De loco dixit quod in pascuis
ar–de la FrontereLieu : Changement de langue : français sive ClausesLieu : Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main–ar.

as–DonatioNote dans la marge de gauche–as Item ulterius confitetur quod tradidit tres cuppasMesure de volume : 3 köpfe blé (froment)
frumenti Johanni ThomassetPersonne : et Petro PratoPersonne : ad
finem ut darent mortem dicto maior de HoronsLieu :
prout et fecerunt at eo modo, videlicet quod ipsi duo
yverantAinsi ad bibendum ad domum dicti maior et
bibendo sibi presentaverunt cupam vini ad bibendum,
in qua posuerant venenum. Qui maior bibit et
inde fuit mortuus.

Interrogatus de loco in quo tenent sectam, dixit
quod En la CostazLieu : Changement de langue : français ultra MyonnazLieu : Changement de langue : français2.

Interrogatus a quo tempore non fuit in secta, dixit
quod a festo Sancti MartiniPersonne : Date : 11. novembre yemalis citra quo tempore
fuit ad dictam sectam. Et in eadem vidit et [p. 320]Saut de page au–ComplicesNote dans la marge de gauche–au cognovit Petrum PratoPersonne : , Henricum GrantPersonne : de PontLieu :
parrochie Sancti Martini VaudiLieu : , La PerrierePersonne : Changement de langue : français, Johannetam AsteryPersonne : et
Jaquetum SonguePersonne : , et plures alios quos non
cognovit.

av–Baculus cum piscideTerme : Note dans la marge de gauche–av Interrogatus de modo per quem ipse ibat ad sectam,
dixit quod dyabolus dederat sibi unum baculum
et certum unguentum cum quo illum ungebat.
Deinde ascendebat supra, dicendo hec verba :
« Vaz, de part le dyable, vazChangement de langue : français ». Et immediate ipse erat
in loco secte. Quem baculum et unguentum Petrus
Prato
Personne :
habet et custodit.

Item confitetur quod eius magister vocabatur GrabierPersonne : 3.

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, ipsi
commedunt carnes que non sunt bone et
prout sibi videtur, sunt carnes humaneTerme : vel
silvestres.

Item confitetur quod in secta est ignis perseusTerme : et turpis.

Interrogatus de quo fit ille ignis, dixit cum
lignis. Sed non est talis coloris qualis est ignis
naturalis. Et alia pro tunc noluit confiteri,
petens sibi dare terminum ad se melius
advisandum. Et sic fuit redductus ad carceres,
presentibus quibus supra.

Alia repetitioCentré


Die lune post Dominicam de Misericordia XXII mensis
aprilis
Date : 22.04.1482
, constitutus coram prefato domino viceinquisitore
in loco premisso prefatus AntoniusPersonne : qui per prefatum
dominum viceinquisitorem interrogatus si alia vellet
dicere et confiteri quam ultra per eum confessata, qui AntoniusPersonne :
dixit et respondit aw sub periculo et damnationeTerme : anime
sue quod per eum confessata non erant necCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : etax
umquam fuerunt vera, negans se esse hereticum.
Qua negatione sic facta, procurator fidei ibidem presens [p. 321]Saut de page
petit, attentis eius variationibus, eum torqueri et
torturam continuari.
Quiquidem AntoniusPersonne : ad torturam
ductus ligatusque et ad altitudinem quatuor aut quinque
pedum tractus et aliquantulum ibidem dimissus,
rogavit ut deponeretur et quod ipse diceret puram
et meram veritatem. Qui redductus ad cameram
et per eundem dominum viceinquisitorem interrogatus,
quare negaverat premissa per eum confessata,
ay–Apparitio dyaboliNote dans la marge de gauche–ay dixit quod die veneris novissime lapsa, de noctePériode : la nuit
intra carceres apparuit sibi dyabolus eius magister,
qui sibi precepit ut negaret omnia que confessus
fuerat et quod nisi faceret malum sibi eveniret.
Et tunc ipse AntoniusPersonne : eundem suum magistrum
rogavit ut eum liberaret a carceribus. Qui diabolus
respondit quod non poterat az, et quod ipse AntoniusPersonne :
staret firmus in negando confessata, deinde liberaretur ;
ipseque dyabolus prohibuit sibi ne accusaret aliquos,
quia accusando ipse perdebat eos.

Item interrogatus per eundem dominum viceinquisitorem
si premissa per eum confessata sunt vera quiAjout au-dessus de la ligneba dixit quod
sic et bb–illa tamquam male advisatus et ad instigationem dyaboli negavitAjout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion–bb. Et ulterius confessus fuit se fuisse ad duasCorrection au-dessus de la ligne, remplace : tresbc sectas,
videlicet sectam de La ChevaliereLieu : , sectam de La CostazLieu : Changement de langue : français
subtus PronginLieu : bd.

Item confessus fuit quod a tempore quo ipse fuit hereticus,
be–Salarium V solidorumUnité monétaire : 5 sous/sols Note dans la marge de gauche–be quolibet mense et aliquando de XV diebus in XVDurée répétée : 15 jours
ibat ad sectam. Et duabus vicibus quando fuit ad
sectam de La CostazChangement de langue : français, recepit a magistro suo quinque
solidos
Unité monétaire : 5 sous/sols
qualibet vice ultra quatuor [florenos]Omission, complété(e) par analogiebf renenrenensesUnité monétaire : 4 florins de Rheintal jam
per eum receptos prima vice qua fuit ad sectam,
ut predixit. In quaquidem secta de La CostazLieu : Changement de langue : français vidit
et cognovit supra nominatos.

Item in secta de La ChevaliereLieu : cognovit et vidit
Petrum SymonPersonne : de CojonayLieu : supra BlonayLieu : et quendam
vocatum Petit Jan GuygnyetPersonne : des TyeullieresLieu : Changement de langue : [Nicht übersetzt: id, Sprache: fr].
Et ulterius non fuit interrogatus, sed remissus post prandium
ad se melius advisandum, etcAbréviation.
[p. 322]Saut de page

Alia repetitio


Eadem die lune post prandiumDate : 22.04.1482 constitutus coram eodem
domino viceinquisitore supra nominatus Antonius VernexPersonne :
in camera castri supra mentionata, qui per dominum
viceinquisitorem interrogatus si premissa per eum
confessata essent vera, dixit et respondit quod ita ;
asserens se illa vele manutenere coram omni populo.

Et ulterius idem dominus viceinquisitor eundem bg AntoniumPersonne :
interrogavit si ipsi heretici equaliter ab eorum magistro
diligiturÀ corriger en : diligunturbh in secta, dixit quod non, quia unus
ratione maioris obedientie prediligitur altero.

Interrogatus si ipsi habeant locum proprium ad invocandum
demonem, qui dixit quod sic.

Interrogatus per que verba ipsi invocant eundem demonem
dum volunt loqui cum ipso, dixit quod ille qui
habet potestatem invocandi et loquendi secum, invocat
eum dicendo : « brucoz ».

Interrogatus si ipse unquam invocaverit eundem demonem
magistrum suum, dixit quod non, quia non venisset
bi–Invocatio demonis
ad habendum consilium
pro negotiis
Note dans la marge de gauche
–bi pro eo, attenta quod ipse non erat de majoribus nec
de illis qui habent potestatem invocandi et faciendi
venire. Sed dum ipse volebat loqui cum magistro
suo, Petrus PratoPersonne : , qui erat magister suus et certorum
aliorum hereticorum in secta, quiCorrection au-dessus de la ligne, remplace : acbj per eum se regebant,
invocabat ipsum demonem, quia non omnes heretici
habent potestatem invocandi ; ipseque Petrus PratoPersonne : ,
ad requestam ipsius AntoniiPersonne : semel invocavit
demonem. Quo invocato et ipso comparenti, idem AntoniusPersonne :
petiit eidem si lucraretur quandam vineam jacentem
in vinoblio ViviaciLieu :  ; de qua erat differentia inter ipsum
AntoniumPersonne : et quendam Henricum MyllyPersonne : de Turre de PeylLieu : .
Quiquidem dyabolus sibi dixit et promisit quod ipse
lucraretur ipsam vineam prout et bk–lucratus fuitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : fecit–bk.

bl–PromissioNote dans la marge de gauche–bl Item confitetur quod dyabolus promititAinsi eis dare
pecunias in certis terminis, secundum opera et servicia
que ipsi faciunt. Et ipsemet AntoniusPersonne : recepit
aliquando de quindecim diebusDurée répétée : 15 jours vel de octo diebusDurée répétée : 8 jours
quinque solidosUnité monétaire : 5 sous/sols .
[p. 323]Saut de page

bm–ComplicesNote dans la marge de gauche–bm Item confitetur se vidisse in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français
JohannetamPersonne : relictam Johannis MabivellePersonne :
parrochie Sancti Martini VaudiLieu : .

Item confitetur quod dum ipsi heretici sunt in secta,
ipsi habitant cum mulieribus more brutorum et ordine
retrogrado. Et ipsemet habitavit cum quadam GlaudiaPersonne :
uxore Johannis RiddamPersonne : parrochie Sancti Martini
Vaudi
Lieu :
, que erat eius amasia. Quam GlaudiamPersonne :
ipse vidit et cognovit pluries in secta La
Costaz
Lieu :
Changement de langue : français
.

Item confitetur quod qui majora mala faciunt, magis
bn–HonoresNote dans la marge de gauche–bn honorantur in secta a dyabolo, et sunt magistri aliorum ;
quia dum ipsi sunt in secta, quilibet narrat malum
quod fecit. Quiquidem AntoniusPersonne : asserens se nil
aliud scire, fuit redductus ad carceres ad se
magis advisandum, presentibus in premissis quibus supra testibus.

Alia repetitio


Die mercurii post festum Sancti GeorgiiPersonne : Date : 24.04.1482 in camera
antedicta coram prefato domino viceinquisitore
constitutus prenominatus Antonius de VernexPersonne : , qui per
eundem dommum viceinquisitorem iterum interrogatus
si per eum confessata essent vera, illa esse et fuisse
vera dixit et eius mediante juramento affirmavit ;
dicens ulterius ad sui memoriam reduxisse,
bo–ComplicesNote dans la marge de gauche–bo quod in secta de La ChevaliereLieu : vidit Johannem
Cuanet
Personne :
filium Petri CuanetPersonne : de La ChevaliereLieu : ,
quem vidit bis in ipsa secta necnon et Petrum
Prato
Personne :
, Johannem ThomassetPersonne : et Johannem EscuyerPersonne :
de TartrauxLieu : , et alios quos non cognovit.

Item in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français vidit et cognovit
bp–ComplicesNote dans la marge de gauche–bp quandam mulierem dictam MalliardePersonne : , et Johannem
Cardinal
Personne :
filium Guillelmi CardinalPersonne : parrochie Sancti
Martini Vuaudi
Lieu :
. Quem Johannem CardinauxPersonne : ipsa
MalliardezPersonne : posuit ad sectam, ipseque AntoniusPersonne : fuit
presens quando ipse JohannesPersonne : fecit homagium diabolo.
Et erat eius amasia ipsa MalliardePersonne : bq.
[p. 324]Saut de page

Item confitetur quod dicta MalliardePersonne : semel retullit
in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français quod ipsa cum adjutorio sui
magistri interfecerat unum bovem qui erat VuilliVuillelmi
de Vernex
Personne :
.

Item confitetur quod dyabolus dat eisdem hereticis certam
rem nigram ad similitudinem crinium ad ponendum
intra comam equorum vel aliarum bestiarum, ad finem
ut lupus non eisAjout au-dessus de la lignebr noceat neque commedat eos. Et ille
equus sive illud animal qui portat hoc, est custos
aliorum animalium, adeo quod lupus non audet
eos apropinquareAinsi. Et ipse semel hoc vidit facere
Petro PratoPersonne : , ipse tamen AntoniusPersonne : numquam fecit.

bs–Quomodo dyabolus
juvat eos
Note dans la marge de gauche
–bs Item confitetur quod aliquotiens quando currus
suus ducendo vinum vel aliquid aliud erat
arremblatus, ipse solum dicebat : « Hay, de par le
dyable, hay
Changement de langue : français
 »
, et immediate equi trahebant
ita velociter ac si nichil duxisset, dicens
quod magister suus se ponebat ad rotas et
faciebat ambulare currum.

Item confitetur quod in secta de La CostazLieu : Changement de langue : français vidit et cognovit
bt–ComplicesNote dans la marge de gauche–bt PerrissonamPersonne : uxorem Johannis PratoPersonne : parrochie Sancti Martini
Vaudi
Lieu :
, et Johannem FlaschatPersonne : de MonsLieu : parrochie
de MollensLieu : .

Item confitetur quod dum ipsi sunt in secta, magister eorum sepe
mutatur in speciemAinsi lupi et cati, et non se demonstrat
in forma hominis nisi bu magistris secte.

Item confitetur quod dum gallus cantatPériode : le matin, quando ipsi sunt
in secta, dyabolus dicit eis ut recedant in
nomine dyaboli. Et ipsemet dyabolus amplius
non comparet.

Interrogatus si veniendo a secta ipsi possunt iterum
revenire supra baculum, sicut et yverant et ita cito,
qui dixit quod non aliquando, videlicet post gallicantumPériode : le matin ipsi
veniunt pedes, sed si veniant ante gallicantum, ipsi possunt
venire supra baculum.

bv–ConcultatioNote dans la marge de gauche–bv Item confitetur quod fuit annus in PascaTerme : ipse retinuit corpus
Christi
Terme :
in ore suo et postquam fuit extra cimiterium, spuit illud
in terram et ibi dimisit.5

[Signature :] Georgius BrunetiPersonne :
Seing/signe notarial
[p. 325]Saut de page
[p. 326]Saut de page

Sententia diffinitivaTerme : contra Antonium de
Vernex
Personne :
de ChesallesLieu :
Centré


In nomine sancte et individue Trinitatis, Patris et
Filii et Spiritus Sancti, amen. Nos frater Johannes BlanchetiPersonne :
ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , heretice pravitatis in diocesi
LausannensiLieu : viceinquisitor per reverendum patrem fratrem Thoma
Gogati
Personne :
, eiusdem ordinis, in LausannensiLieu : , GebennensiLieu : et SedunensiLieu :
dyocesibus generalem inquisitoremTerme : specialiter deputatus
et judex in hac parte, per tenorem informationum et
processuum contra te Antonium de VernexPersonne : de ChesallesLieu :
parrochie Sancti Martini VuaudiLieu : LausannensisLieu : diocesis inquisitum,
necnon per tuam confessionem propriam per te judicaliter
coram nobis factam et pluries repetitam et per
notarium publicum subscriptum in scriptis fideliter
reddactam, luculenter comperimus te supradictum
AntoniumPersonne : ex tua malicia et perverso proposito detestabile
crimen heresis dampnabiliter commisisse, videlicet Deum
omnipotentem, beatam virginem MariamPersonne : et totam Trinitatem
infideliter abnegasse et ab eis penitus recessisse, propterea
dyabolo, humani generis inveterato inimico, tibi in
forma unius cati grisi apparenti homagium et
reverenciam fecisse et exhibuisse, ipsum in posteriori
sui conficti corporis parte deoscullasse, et eidem
demoni in eius obsequium unciam tui parvi digiti
manus tue dextre bw et certa animalia dedisse,
et eundem demonem in tuum dominum et magistrum recepisse,
pluraque alia et auditu abhorrenda crimina, que, ne
pias aures offendat, subticentur, commisisse et perpetrasse,
ac in synagogis demonum et hereticorum per multa annorum
curricula in eisdem criminibus detestabiliter insurduisse ;
nolentes igitur hanc culpam remanere impugnitam,
ne is, qui nequam est nequior fiat propter intollerabilitatem
scelerum, participatoque consilio cum libris et peritis in
jure canonico et civili ac scripturis sacris ;
[p. 327]Saut de pageChristiPersonne : nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium,
solum Deum pre occulis habentes, non declinantes plus a dextris
quam a sinistris, sed equo liberamine librantes nosque pro tribunali
sedentes more majorum nostrorum, per hanc nostram diffinitivam
sententiam quam ferimus in hiis scriptis, dicimus, pronunciamus, declaramus,
sententiamus, bx–et etÀ corriger en : et–bx diffinimus by et condepnamus te Antonium
de Vernex
Personne :
presentem fuisse et esse hereticumTerme : , ydolatramTerme : , appostatamTerme :
et membrum putridumCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : pud[ridum]bz, impenitentem et pertinacem,
te propterea brachio seculariTerme : et eius potestati relinquendum
esse, duximus et relinquimus per presentes, rogantes
propterea eandem secularem potestatem affectione majori qua
possumus, ut citra mortem sanguinis effusionem et
membrorum mutillationem sua circa te moderetur sententia.

Et ulterius eadem nostra diffinitiva sententia dicimus, pronunciamus
et declaramus omnia bona que habes et habere potuistis
a tempore commissi criminis usque nunc fore et esse confiscata,
et, que confiscata pronunciamus et declaramus prout jura volunt
dividenda. In nomine Patris, etcAbréviation.
[p. 328]Saut de page
[p. 329]Saut de page
[p. 330]Saut de page
[p. 331]Saut de page
[p. 332]Saut de page

Annotations

  1. À corriger en : concernentibus.
  2. À corriger en : se.
  3. Suppression par biffage : d[ixit].
  4. Suppression par biffage : de.
  5. Suppression par biffage : dict[us].
  6. Omission, complété(e) par analogie.
  7. Note dans la marge de gauche.
  8. Suppression par biffage : fuit.
  9. À corriger en : quatenus.
  10. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : audiendu.
  11. Note dans la marge de gauche.
  12. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ViviacumLieu : .
  13. Correction par-dessus, remplace : n.
  14. Correction au-dessus de la ligne, remplace : de quo
    tamen non recordatur
    .
  15. Suppression par biffage : bonum.
  16. Ajout en bas de page avec un signe d’insertion.
  17. Suppression par biffage : de.
  18. Note .
  19. Correction au-dessus de la ligne, remplace : CostazLieu : .
  20. Note dans la marge de gauche.
  21. Suppression par biffage : de eidem cato fecit homagium et.
  22. Note dans la marge de gauche.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Suppression par biffage : unia.
  25. Suppression par biffage : s.
  26. Suppression par biffage : quam.
  27. Note dans la marge de gauche.
  28. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Renenses.
  29. Note .
  30. Correction par-dessus, remplace : d.
  31. Omission, complété(e) par analogie.
  32. À corriger en : executionem.
  33. Note dans la marge de gauche.
  34. Suppression par biffage : d[ixit].
  35. Ajout au-dessus de la ligne avec un signe d’insertion.
  36. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : quam interfecerunt
    et morti tradiderunt
    .
  37. Suppression.
  38. Correction au-dessus de la ligne, remplace : portando.
  39. Suppression par biffage : sic
    mortuam.
  40. Note dans la marge de gauche.
  41. Suppression par biffage : tradi.
  42. Ajout dans la marge de droite.
  43. Note dans la marge de gauche.
  44. Ajout à la hauteur de la ligne par une autre main.
  45. Note dans la marge de gauche.
  46. Suppression par biffage : videlicet.
  47. Note dans la marge de gauche.
  48. Note dans la marge de gauche.
  49. Suppression par biffage : quod.
  50. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : et.
  51. Note dans la marge de gauche.
  52. Suppression par biffage : sed.
  53. Ajout au-dessus de la ligne.
  54. Ajout dans la marge de gauche avec un signe d’insertion.
  55. Correction au-dessus de la ligne, remplace : tres.
  56. Suppression par biffage : et sectam de MonseronLieu : 4 prope
    CursillieLieu : .
  57. Note dans la marge de gauche.
  58. Omission, complété(e) par analogie.
  59. Suppression par biffage : e[undem].
  60. À corriger en : diliguntur.
  61. Note dans la marge de gauche.
  62. Correction au-dessus de la ligne, remplace : ac.
  63. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : fecit.
  64. Note dans la marge de gauche.
  65. Note dans la marge de gauche.
  66. Note dans la marge de gauche.
  67. Note dans la marge de gauche.
  68. Note dans la marge de gauche.
  69. Suppression par biffage : illa.
  70. Ajout au-dessus de la ligne.
  71. Note dans la marge de gauche.
  72. Note dans la marge de gauche.
  73. Suppression par biffage : in specie.
  74. Note dans la marge de gauche.
  75. Suppression par biffage : dedi[sse].
  76. À corriger en : et.
  77. Suppression par biffage : te.
  78. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : pud[ridum].
  1. Le château d’OronLieu : se trouve à Oron-le-ChâtelLieu : .
  2. La MionnaLieu : ou MionnazLieu : est un ruisseau qui descend des hauteurs de Saint-MartinLieu : et qui se jette dans la BroyeLieu : .
  3. A rapprocher de GrabrierPersonne : , nom du démon mentionné dans le procès de Jean GallotPersonne : en 1484Date : 1484 (ACV, Ac 29, p. 337, 338).
  4. L’interrogatoire s’arrête ici.