check_box zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 15-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 15-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jordane de Baulmes, de Corsier

1477 septembre 9 – novembre 13. Château d’Ouchy ; Château Saint-Maire

Jordane de Baulmes, de Corsier, comparait le 9 septembre 1477, devant l’official Baptiste d’Aycard et le vice-inquisiteur Pierre de Pascua, au château épiscopal d’Ouchy. Pendant les trois premières séances, l’inculpée avoue uniquement avoir abandonné ou tué ses enfants nouveau-nés, dont elle avait accouché en secret. Le 13 septembre, suite à la quatrième monition, le procureur de la foi Mermet Nycod demande la sentence interlocutoire afin de soumettre Jordane à la question, laquelle sentence sera rendue par la cour le même jour et exécutée immédiatement, sans obtenir pourtant des aveux touchant au crime de sorcellerie. Les interrogatoires se poursuivent le 15 et aussi le 17 septembre, sans résultat évident. Au moment de commencer une deuxième séance de torture, Jordane promet à la cour d’avouer. Le 18 septembre, elle avoue et dénonce un homme, mais elle se rétracte trois jours plus tard. Finalement, le 10 novembre 1477, Jordane comparait à nouveau devant l’official au château d’Ouchy pour ratifier et poursuivre ses aveux, et elle dénonce cinq personnes (4 hommes et 2 femmes). Le 13 novembre, au château épiscopal Saint-Maire, l’inculpée ratifie à nouveau ses aveux. Ce même jour, l’official Baptiste d’Aycard clôt le procès et assigne les parties au lendemain pour la publication de la sentence [de mort par le feu].

Les procès de Jaquet de Panissère (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 228–258), Jordana de Baulmes (SDS VD D 1 15-1 : ACV, Ac 29, p. 208–227), Claude Bochet (SDS VD D 1 16-1 : ACV, Ac 29, p.  264–275), Jean Poesiouz (SDS VD D 1 17-1 : ACV, Ac 29, p. 301–312), Jeannette Barattier (SDS VD D 1 18-1 : ACV, Ac 29, p. 276–300), Antoine de Vernex (SDS VD D 1 19-1 : ACV, Ac 29, p. 313–327) et Jean Gallot (SDS VD D 1 20-1 : ACV, Ac 29, p. 333–348) ont tous été intentés entre 1477 et 1484. Ils sont les témoins d’une nouvelle chasse aux sorciers menée sur la Riviera lémanique, après la première vague des années 1448–1449.

Le procès de Jordane de Baulmes occupe les pages 208 à 227 du registre Ac 29 ; les pages 221 à 224 ont été laissées en blanc, tout comme la page 226, qui a servi de verso à la page de couverture de l’ancien dossier. Sur cette dernière se trouvent trois notes qui font allusion aux noms de personnes dénoncées, mais qui ne proviennent toutefois pas de la même main ; chacune doit être attribuée à un auteur différent. On retrouve ces trois mains dans les inscriptions dorsales que porte le « dossier Panissère ». La première page du procès est identique à la page de garde de l’ancien dossier.

La page 225 comporte des notes qui correspondent aux aveux reportés aux pages 218 à 220. La teneur de ces notes étant plus brève et l’écriture étant nettement moins soignée, cette page a dû servir de brouillon au notaire chargé de rédiger les actes de procès. Il en est de même pour le résumé de la première monition et de l’interrogatoire de Jaquet de Panissère. Si le reste du procès-verbal peut être attribué au notaire De Cresto, qui signe à la fin du procès, ces deux paragraphes ont été rédigés et signés par le notaire André Delayens. La première note marginale tout comme le premier titre proviennent d’une main inconnue. La même main se retrouve dans le « dossier Panissère », dans les notes marginales relatives aux différentes monitions. Il faut se demander si elles ne relèvent pas de la main de l’official Baptiste d’Aycard.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1477Date : 1477

1477CentréAjout en haut de pagea

9 septembre 1477

Secunda monitio JordanePersonne :

b–PrimaCorrection au-dessus de la ligne, remplace : Secundac monitioNote dans la marge de gauche–b dDie martis nona mensis septembrisDate : 09.09.1477, Jordana de BalmesCorrection par-dessus, remplace : BalmisePersonne : de CorsiezLieu : interrogata per dominum officialemTerme : 1 et f fratrem Petrum PascuaPersonne : loco inquisitorisTerme : , in presentia misAinsi, notariiTerme : , et fratris GermaniPersonne : , etcAbréviation. ; que mediante juramento dixit et recognovit alias residentiam fecisse in FriburgoLieu : in domo Johannis CastelliPersonne : .
Interrogata an cognoverit sive noticiam habuerit inCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : deg FriburgoLieu : de Hansone BistoPersonne : , que respondit quod non, sed bene eum cognovit apud CorsiezLieu : .
Interrogata ulterius an cognoscat Gerardum ReymondPersonne : de SchauxLieu : Changement de langue : français, dixit quod sic et quod eidem GerardoPersonne : [...]Manquant (1 mot)h2 quadam die sabatiPériode : samedi, sunt duo anniDate : 1475, in RivereLieu : , veniendo de vineis. Quiquidem GerardusPersonne : i eidem JordanePersonne : dixit : « Veni falsa mulier, heretica, tu fecisti mori bestias meas et adhuc habeo unum bovumAinsi malesanum, de cuius vita non spero. Sed si moriatur, ego te faciam comburi, quia tu es heretica ». j–Monita est tertio et pro tertia dilationeNote dans la marge de gauche–j Tunc ipsa dixit et respondit quod nesciebatur.
k–Presentibus AntonioPersonne : nepote domini officialisTerme : , fratre GermanoPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation :  ; dominus officialis prefatus monuit dictam JordanamPersonne : pro secunda dilatione et assignata [est]Omission, complété(e) par analogiel ad crasDate : 10.09.1477 pro tertia.
[Signature :] DelayensPersonne : Seing/signe notarial
–k

m–Eadem dieDate : 09.09.1477 fuit monitus Jacobus de Panissiez alias MagnynPersonne : pro tertia monitione. Qui interrogatus per dominum officialem nichil confessus fuit et est assignatus ad crasDate : 10.09.1477 ad audiendum interloqui per dominum–m3

11 septembre 1477

nAnno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimoDate : 11.09.14774, in castro OchiaciLieu d’origine : , videlicet in magna aula dicti castri personaliter constituta JordanaPersonne : uxor Rodulphi de BaumesPersonne : de ChaulxLieu : parrochie de CorsierLieu : supra ViviacumLieu : coram venerabili et circonspectoAinsi viro domino Baptista de AycardisPersonne : vicarioTerme : et officialiTerme : reverendi in ChristoPersonne : patris et domini domini Benedicti de MonteferrandoPersonne : episcopiTerme : LausannensisOrganisation : et comitisTerme : , necnon coram religioso viro fratre Petro de PascuaPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : pro parte reverendi patris fratris Thome GogatiPersonne : heretice pravitatis inquisitoris in civitatibus et diocesibus LausannensiLieu : , GebennensiLieu : , SedunensiLieu : ac alibi, auctoritate apostolica specialiter deputatii, interrogata per quos supra mediante juramento super sacrosanctis Dei euvangeliis prius per ipsam corporaliter tactis, o–ante esseCorrigé de : an esset–o aliquid [p. 209]Saut de pageadvisata, quodCorrigé de : quep respondit et dixit quod de facto heresisTerme : nichil scit et quod in se nullum peccatum habet, niCorrigé de : nisiq quod commisit adulterium semel dumtaxat, et quod illud peccatum confessa fuit religioso viro fratre Anthonio BorzelliPersonne : ordinis fratrum Predicatorum LausannensisÀ l’original : LausOrganisation : , et aliud nescit.
Qua audita, fuit monita per quos supra pro secunda monitione sibi semper presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsam ad diem veneris futuramDate : vendredi, 12.09.1477 ad se advisandum. Datum die r jovis post nativitatem beate MariePersonne : virginis, anno s quo retroDate : 11.09.1477, presentibus ibidem religiosis viris fratribus Germano d’AcliniPersonne : et Ludovico CacybodiPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : necnon honorabilibus viris dominis Anthonio MichodiPersonne : et Nycodo CutalierPersonne : cappellanis, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

12 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero veneris post nativitatem beate MariePersonne : virginisDate : 12.09.1477, personaliter constituta prefata JordanaPersonne : in castro OchiaciLieu d’origine : , videlicet in magna aula coram dominis supradictis, et per ipsos interrogata anteCorrigé de : ant esset aliquid advisata ; que incontinenti respondit quod de facto heresis nichil scit, licet ipse sit peccatrix et quod in se habet unum magnum peccatum.

Interrogata quod peccatum habet, dixit et respondit quod sunt circa viginti anni elapsiDate : 1457 quod ipsa fuit in magna differentia inter se et virum suum in tantum quod propter debatum illum ipsa dimisit virum suum tempore vindeniarum et ivit u ad parentes suos in Turre ViviaciLieu : . Et ipsos iuvit ad vindinandum versitam tribu aut quatuor diebusPériode : 4 jours ; post hoc ipsa dixit parentibus suis differentiam et debatum quem habebat cum viro suo. Qui ipsam duxerunt tunc FriburgumLieu : . Et ipsa tunc existente in FriburgoLieu : , quidam socius, cuius nomen nunc ignorat, cepit eam diligenter in tantum quod ab ipso concepit unam filiam. Videns ille socius quod dicta JordanaPersonne : gravidaTerme : erat, dimisit ipsam nec sibi voluit dare aliquod juvamen, propter quod, ipsa existente in puerperio dicte filie secrete peperit et portavit summo mane juxta fontem quando itur ad stuphas FriburgiLieu : infra villam. Et mulieres de mane reperierunt dictam filiam et portaverunt ante ymaginem gloriose virginis MariePersonne : , et revixit fuitque, ut credit, v–baptisatus et sepultusCorrigé de : baptisata et sepulta–v.

[p. 210]Saut de page

w–HomicidiumTerme : Note dans la marge de gauche–w Item dixit et confessa est quod hoc facto, ipsa iterum iniit mansum versum GrueriamLieu : ad quoddam vilagium vocatum EstaveniLieu : . Et ipsa x existente ibi, iterum a quodam alio socio ipsa habuit unum puerum y. Qui socius nullum juvamen sibi voluit dare. Videns dicta JordanaPersonne : negligentiam dicti socii, fuit in magna tristicia constituta in tantum quod ipsa existente in puerperio, ipsa secrete peperit et ipsum puerum incontinenti retro quadam domum sine baptissmio infoveavit sive sepelivit, et aliud nescit.

Qua audita fuit monita per quos supra pro tertia monitione, quatenus puram et integram veritatem confiteri vellet, sibi presentando misericordiam Ecclesie, assignando ipsam ad diem sabati futuramDate : samedi, 13.09.1477 ad se advisandum. Datum die et anno quibus supra, presentibus ibidem religioso fratre Germano d’AcliniPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , venerabiliCorrection par-dessus, remplace : ibusz viroCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : isaa dominoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : isab Mermeto NycodiPersonne : necnon nobilibus viris Johanne GaudiPersonne : et castellanoTerme : OchiaciOrganisation : 5, testibus ad premissa vocatis et rogatis.

13 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die sabati post nativitatem beate MariePersonne : virginisDate : 13.09.1477, coram prefatis dominis in loco supradicto personaliter constituta prefata JordanaPersonne :  ; per quos supra fuit monita pro quarta monitione de gratia speciali, quatenus vellet confiteri casum suum, presentandum sibi misericordiam Ecclesie. Et fuit interrogata an esset aliquid advisata, que respondit quod nichil aliud scit, nisi id quod eriDate : 12.09.1477 confessa est, videlicet de illis duobus pueris per ipsam turpiter habitis et occisis.

[p. 211]Saut de page

Qua audita, venerabilis vir dominus Mermetus NycodiPersonne : tanquam procurator fideiTerme : petiit et dixit quod attentis perjuriis, variationibus, accusationibus et diffamationibus contra prefatam JordanamPersonne : laborantibus, ipsam condempnari torture subbiciendum, donec et quousque veritas ab ore suo habeatur.

Audientes prefati domini judices petitionem dicti procuratoris fidei, ipsam verbis gallicis advisaverunt, videlicet quod antequam sententia interloqutoriaTerme : legeretur, veritatem puram diceret, que, ut prius, respondit se nichil scire.

Qua audita, venerabilis dominus officialis legit sententiam interloqutoriam in hunc qui sequitur modum:
Dessin à la plume † ChristiPersonne : nomine invocato, a quo omne rectum procedit judicium, non declinantes a dextris neque ac–InterlocutoriaNote dans la marge de gauche–ac a sinestrisAinsi, sed equo libramine procedentes ut de vultu Dei nostrum prodeat judicium, attenta petitione dicti procuratoris fidei juridica et attentis tuis, JordanePersonne : , perjuriis, diffamationibus et accusationibus contra te laborantibus, contra te sic procedendum et declaramus te, JordanamPersonne : delatam torquendamTerme : et tortureTerme : subbicendam fore, donec et quousque veritas ab ore tuo habeatur, citra tamen ad mortis periculum, sanguinis effusionem et membrorum mutilationem, ae–de quoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : q[uo]–ae solempniter et expresse protestamur.

Qua sententia sic lecta, procurator fidei petiit exequtioni demandari. Quequidem JordanaPersonne : fuit ducta ad locum torture et ibidem ligata et modicum a terra levata. Et per dominos quos supra interrogata si esset aliquid advisata et si vellet aliquid confiteri, que respondit quod de facto heresis nichil scit. Que fuit deligata et relaxata. Nichil aliud voluit confiteri, quare fuit assignata ad diem lune futuramDate : 15.09.1477 ad se advisandum et confitendum, alias torture continuandum. Datum die et anno quibus supraDate : 13.09.1477 et presentibus quibus supra.

15 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimoDate : 15.09.14776, in aula OchiaciLieu d’origine : coram quibus supra personaliter constituta prefata [p. 212]Saut de pageJordanaPersonne : inquisita, et per ipsos interrogata utrum ipsa sit advisata, que respondit quod sunt viginti anni elapsi vel circaDate : 1457 quod ipsa existente in FriburgoLieu : , ipsa a quodam socio habuit unam filiam, prout jam confessa est. Quam incontinenti post ipsius partum ipsa portavit dictam filiam juxta fontem quando af itur ad stuphas infra villam FriburgiLieu : , et incontinenti mulieres reperierunt et ipsam portaverunt ante ymaginem virginis MariePersonne : , et revixit fuitque baptisata et sepulta.

Interrogata si unquam confessa fuit illud peccatum, que dixit quod sic, videlicet domino Petro MoronPersonne : , qui eam remisit ad curatumTerme : , et curatus remisit ipsam domino episcopo, sed ipsa non reperit dominum episcopum, ymo confessa est fratre Anthonio BorzelliPersonne : ordinis fratrum Predicatorum LausannensisÀ l’original : LausOrganisation : , qui ipsam absolvitTerme : .

Item dixit quod ante dixerat quod in GrueriaLieu : habuerat unum ag puerum, de quo mentita est quia numquam traxit moram in inCorrigé de : ah GrueriaLieu : nec ibi prope.

Interrogata quare hoc dixerat, dixit quod propter hoc : credebat quod relaxaretur a carceribus ; et aliud nescit.
Qua audita, fuit assignata per quos supra ad diem crastinam ad se advisandum alias ad sibi continuandum torturam. Datum die lune ai post nativitatem beate MariePersonne : virgini anno quo supraDate : 15.09.1477, presentibus ibidem venerabili viro domino Mermeto NycodiPersonne : capellano et nobili castellano OchiaciOrganisation : testibus ad premissa vocatis et rogatis.

17 septembre 1477

Anno Domini millesimo CCCCLXX septimo die vero mercuri post octavam aj nativitatis beate MariePersonne : virginisDate : 17.09.1477, in castro OchiaciLieu d’origine : personaliter constituta prefata JordanaPersonne : et per quos supra interrogata an esset aliquid advisata, que respondit quod de facto heresis nichil scit.

[p. 213]Saut de page

Item fuit interrogata per dominum inquisitorem an ipsa sciat opera que hereticiTerme : faciunt, que dixit quod audivit dicere quod in eorum sectaTerme : ipsi bibunt et comedunt.

Item interrogata quid bibunt et comedunt, dixit quod audivit dicere quodak comedunt carnes puerorumTerme : et quod ipsi habitant simul more brutorum.

Interrogata cui audivit dicere, dixit quod non recordatur. Et a quo tempore audivit talia dicere, dixit quod sunt bene viginti anniDate : 1457.

Item interrogata quomodo vadunt, dixit quod audivit dicere quod vadunt supra unam scobamTerme : quam ungunt quodam unguentoTerme : , et quod non signant se.

Item interrogata qua hora vadunt, dixit et respondit quod nescit, quia numquam audivit dicere.

Item interrogata si aliud sciat, dixit quod non, nisi quod nocte preterita ipsa existente in carcere, venit magna multiudo candelarum circumcirca ipsam et quedam cultine ante ipsam.

Item interrogata cuius coloris erat lumen illarum candelarum, dixit quod erant coloris blovazTerme : , et aliud nescit.

Qua audita, procurator fidei petiit sibi continuari torturam. Quequidem JordanaPersonne : ducebatur ad locum torture, ducendoque ipsam, ipsa existente prope portam torture, ipsa dixit rogando quod rederetur in alio loco7.

Item interrogata quare hoc dicebat, dixit et respondit : « Quia forsitam dyabulusTerme : est absconditus supra me, qui non permitit me loqui ». Et hoc dicendo quasi fuit strangulata perdiditque loquelam fere per dimidiam horaCorrigé de : horamal ; quare fuit assignata ad diem crastinamDate : 18.09.1477 ad se advisandum. Datum die et anno quibus supraDate : 17.09.1477, presentibus quibus supra.

[p. 214]Saut de page

18 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero jovis ante festum Sancti MatheiPersonne : apostoliDate : 18.09.1477, in castro OchiaciLieu d’origine : personaliter constituta prefata JordanaPersonne : inquisita coram prefatis dominis judicibus et per ipsos interrogata an esset aliquid advisata, que respondit quod sic, dicendo quod sunt bene viginti anni elapsiDate : 1457 quod propter quendam debatum quem habuerat cum viro suo, ipsa iniit mansum FriburgumLieu : ubi habuit unam filiam, prout jam dixit, et postmodum iniit mansum apud MarlieLieu : ad domum dicti TacunatPersonne : . Et ipsa existente in dicta domo, uxor dicti TacunatPersonne : misit ipsam ad baptitorium ad verberandum bladum, et ipsa sola existente in dicto baptintorioAinsi cum magna tristicia, venerunt sex aut septem leporesTerme : unacum quodam homine vestito de nigro. Qui homo assimilabatur cuidam magno domino. Qui adpropinquavit se et dixit prefate JordanePersonne :  : « Quid facis ? Tu habes quandam tristiciam in te. Ymo si velis facere ea que ego dicam tibi, ego dabo tibi magnum consolamen ». Quequidem JordanaPersonne : dixit quod sic. Tunc dictus homo dixit sibi : « Opportet quod tu des michi aliquid ». Que JordanaPersonne : dixit : « Ego nichil habeo ». Tunc dictus homo dixit sibi : « Des michi aliquam partem tui corporis ». Que JordanaPersonne : dedit sibi unciam sui digiti am–HomagiumTerme : Note dans la marge de gauche–am indicis manus dextre. Tunc dictus homo dixit sibi : « Opportet quod tu facias plus, videlicet quod tu neges Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma ». Que JordanaPersonne : negavit Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma et in signum [homagii]Omission, complété(e) par analogiean obsculata est sibi culum.

Item dixit quod hoc facto, dictus homo sibi deposuit dictam unctiam sui digiti indicis manus dextre, et nichil cruentavit.

Item interrogata in qua forma erat quando ipsa obsculata est culum, dixit quod in forma unius hominis vestiti de nigro.

ao–Nomen dyaboliTerme : Note dans la marge de gauche–ao Item interrogata quis vocatur, dixit quod vocatur SathanasPersonne : .

[p. 215]Saut de page

Item interrogata quomodo loquebatur, dixit quod turpiter et rauce ; et fuit interrogata quid ipse precepit sibi, dixit quod precepit sibi quod numquam faceret signum crucis.

Item interrogata quem credebat illum esse, respondit et dixit quod credebat quod esset dyabolusTerme : .

Item dixit quod quadam alia vice, sunt fere duo anniDate : 1475, ipsa habuit debatum cum Girardo RignaulPersonne : , qui ivit ad quemdam locum vocatum Molyt SoulaapLieu : Changement de langue : français8 et ibi reperit dictam JordanamPersonne : . Tunc dicta JordanaPersonne : , videns dictum GirardumPersonne : , dixit sibi : « Quid facitis hic ? ». Tunc dictus GirardusPersonne : dixit sibi : « Tu bene scies » ; dicendo sibi : « Heretica, tu fecisti michi mori unum equum, et habeo unum bovem qui moritur. Ymo ego occidam te ». Et cepit ipsam per brachium, volendoTerme : ipsam percutere de quodam securi, sed non percusit, ymo dimisit ipsam. Tunc ibidem venit dictus SathanasPersonne : , qui dixit sibi : « Ne cures, ego dabo tibi subsidium et consolationem ». Et tunc ipsa dixitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : ded[it]aq quod faciendo omagium, videlicet negadoCorrigé de : negandoar Deum, gloriosam virginem MariamPersonne : et sanctum baptisma, ipsa as–Forma homagiiNote dans la marge de gauche–as dedit sibi unctiam sui digiti indicis manus dextre et totum corpus suum et animam.

Item interrogata quid precipiebat sibi, dixit quod precipiebat sibi quod quando ipsa reciperet corpus ChristiTerme : , quod ipsa reservareCorrigé de : reservaretat[idem]Omission, complété(e) par analogieau et quod portaret sibi.

av–De corpore ChristiNote dans la marge de gauche–av Interrogata si fecerit, dixit quod sic, quod quadam vice ipsa portavit ad domum suam et posuit in quadam patella fricandoAinsi ipsum.

Item interrogata quid erat infra dictam patellam quando ipsa posuit corpus Christi, dixit quod nichil, sed incontinenti fuit repleta sanguine. Videns hoc, ipsa aw posuit [corpus Christi]Omission, complété(e) par analogieax infra ignem. Qui ignis incontinenti fuit extinctus.

[p. 216]Saut de page

Item interrogata si omni anno ipsa dabat sibi aliquid, que respondit quod non, sed dictus dyabolus petebat bene sibi quod sibi daret [...]Manquant (1 mot)ay9. Que JordanaPersonne : dedit sibi puerum quem habuit versus GrueriamLieu : in quodam vilagio vocato EstavaeniLieu : , quem ipsa occiderat et sepelierat retro quamdam domum sine baptismo.

Item interrogata si dictus dyabolus deportaverit dictum puerum, dixit quod az–credit quod sicCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : sic–az.

Item interrogata quid ipsi faciunt in secta, dixit quod ba homines habitant cum mulieribus more brutorum.

Item dixit quod quadam alia vice, ipsa ivit ad quendam locumCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : loq[um]bb supra quendam monteCorrigé de : montembc supra BlonayLieu : , ubi ipsi fuerunt congregati in dicta secta.

Interrogata que hora erat, dixit quod prope mediam noctemPériode : la nuit, et dixit quod bibebant et comedebant.

Item interrogata quid comedebant, dixit quod carnes puerorum.

Item interrogata quem saporem habent dicte carnes, dixit quod bonum et dulcem.

Interrogata de quo videbant, dixit quod erat ignis et candele quarum color erat blovoz.

Item interrogata de quo fiunt candele et luchinum quod ponitur intra, dixit quod fiunt de pinguedinibus puerorum et luchinum de budellis puerorum.

bd–ComplexNote dans la marge de gauche–bd Item interrogata quis habitabat cum ipsa, dixit quod Petrus BollietPersonne : de MarliezLieu : Changement de langue : français.

[p. 217]Saut de page

Item interrogata si magister suus unquam habitaverit cum ipsa, dixit quod non, licet semen quod emictit est frigidissumCorrigé de : frigidissimumbe.

Item interrogata qui erant presentes, dixit quod non cognovit aliquem. Que fuit assignataCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : ad[signata]bf ad diem crastinamDate : 19.09.1477 ad se advisandum et magis confitendum. Datum die et anno quibus supraDate : 18.09.1477, presentibus ibidem venerabilibus viris dominis Mermeto NycodiPersonne : et Ludovico NacheretiPersonne : capellanis necnon fratre Stephano JenodiPersonne : ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

21 septembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero XXma primaCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : vicesimabg mensis septembrisDate : 21.09.1477, personaliter in castro OchiaciLieu d’origine : constituta prefata JordanaPersonne :  ; per quos supra interrogata si sit aliquid advisata et si omnia per ipsam confessata vera sint, que respondit quod non, quia multa confessa est que non sunt vera, videlicet de corpore Christi, quia numquam tractavit eomodo quo confessa est.

Item interrogata si residuum sit verum, que respondit quod non, quia ante dixit quod negavit Deum, quod non est verum quia numquam negavit.

Item interrogata si ad instigationem alicuius hoc dixerAjout au-dessus de la lignebhit, que dixit quod non, sed propter fatuetatemCorrigé de : fatuitatembi suam ; sed bene est verum quod dyabolus dicebat sibi quod consolaretur eam si vellet facere ea que ipse preciperet sibi, videlicet quod obsculatur sibi culum. Que obsculata est culum.

Interrogata in qua specie erat, dixit quod in specie unius hominis vestiti de nigro. Quomodo loquebatur, dixit turpiter et vocebj raucamCorrigé de : raucabk.

Item interrogata si sit multum, dixit quod sunt viginti anniDate : 1457. Interrogata quis vocatur, dixit SathanasPersonne : .

Item interrogata quem credebat esse illum cui obsculata est culum, dixit quod credebat quod esset dyabolus.

[p. 218]Saut de page

Item dixit quod de quodam puero quem habuit non a suo viro EstavenLieu : versus GrueramLieu : , quem confessa est incontinenti bl post partum occidisse sine baptissmio et infoveasse, quod est verum, sed numquam negavit Deum.
Qua audita, fuit assignata ad primum adventum dominorum judicum ad se advisandum, alias sibi continuandum torturam. Datum die et anno quibus supraDate : 21.09.1477, presentibus venerabilibus viris dominis JohanneÀ l’original : Jo de RuppePersonne : curato Sancte CrucisLieu : LausannensisLieu : 10, Mermeto NycodiPersonne : et Ludovico NacheretiPersonne : capellanis necnon religioso viro fratre Stephano JannodiPersonne : ordinis PredicatorumOrganisation : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

10 novembre 1477

Anno Domini millesimo quatercentesimo septuagesimo septimo die vero lune ante festum Sancti MartiniPersonne : yemalisDate : 10.11.1477, personaliter constituta prefata JordanaPersonne : in castro OchiaciLieu d’origine : , per venerabilem virum dominum officialem interrogata mediante juramento super sacrosanctis Dei euvangeliis per ipsam prius tactis :

Primo utrum omnia per ipsam superius confessata sint vera, que sub periculo anime sue respondit et dixit quod sic, nisi quia non tractavit corpus Christi prout dixerat.

Item interrogata bm–ad quemCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : in q[o]–bm locum ipsiCorrigé de : ipsabn ibat ad sectam, dixit quod ad quendam locum vocatum Maret JenetLieu : Changement de langue : français11, et dixit quod quando ipsa fuit in dicto [loco]Omission, complété(e) par analogiebo, ipsa reperit magistrum suum SathanasPersonne : , cui iterum obsculata est culum et negavit iterum Deum ore, sed non corde.

Interrogata in qua forma erat quando obsculata est culum, dixit quod se transfiguravit in forma unius cati.

Interrogata quomodo loquebatur ille, dixit turpiter et rauce, videlicet habebat vocem raucam.

[p. 219]Saut de page

Item interrogata quomodo ipsa ibat ad dictam sectam, que dixit quod dictus SathanasPersonne : magister suus dederat sibi duas pissides, de quibus ipsa ungebat unam sedem et unam scobam, videlicet ipsa ponebat sedem retroverte, videlicet thibias desuper et scobam supra dictam sedem, et ponebat de pinguedinibus sibi traditis supra et post ascendebat supra dictam scobam, et incontinenti ipsa erat in dicta secta ; et non signabat se quando ascendebat.

Item interrogata quare non signabat se, dixit quod magister suus deffenderat sibi.

Item interrogata qua die ipsi vadunt, dixit quod in jovisPériode : jeudi ante gallicantumPériode : le matin.

Item interrogata de quo videbat, dixit quod erat grussusAinsi ignis coloris blovoz et candele, sed in igne non apparebant ligna.

Item interrogata quis faciebat candeles et de quo fiunt, dixit quod nescit quis faciebat ; de quo erant, dixit quod de pinguedinibus puerorum et luchnumCorrigé de : luchinumbp de budellis.

Item interrogata quid faciebamCorrigé de : faciebantbq in dicta secta, dixit quod bibebant et comedebant panem et carnes puerorum.

Item interrogata si comederit et quem saporem habent, dixit quod comedit et quod habent bonum saporem.

Item interrogata quis adportavit dictas carnes, dixit quod nescit, quia quando ipsa applicuit dictum locum, jam dequoquebantur in quodam grosso cacabo.

Item interrogata si comedebant satis, dixit quod satis comedebant et bibebant, sed facta cena ipsa tantum famebat sicut si nichil comedisset.

[p. 220]Saut de page

Item interrogata si br–magister magisterCorrigé de : magister–br suus comedebat cum ipsis, dixit quod non.

Item interrogata quid faciunt post cenam, dixit quod ignis extinguitur et quod apparet quod numquam fuisset ignis. Et hoc facto, homines habitant cum mulieribus more brutorum, videlicet per ultra naturam.

Item interrogata qui erant presentes, [dixit quod]Omission, complété(e) par analogiebs NycodusÀ l’original : Nyus RedetPersonne : [qui]Omission, complété(e) par analogiebt defunctus est, bu–ComplicesNote dans la marge de gauche–bu Johannes RossazPersonne : , Thomas de MyvillaPersonne : de TractaulLieu : parrochie de AttallensLieu : , NycolletaPersonne : filia Nycodi RopprazPersonne : parrochie de ChastelLieu : et Marguereta bv–douz MolarCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Samatg–bvPersonne : . Et aliud nescit, quare fuit assignata ad primum adventum dominorum ad se advisandum. Datum die et anno supradictisDate : 10.11.1477, presentibus venerabilibus viris dominis Bartholomeo BussillietiPersonne : in utroque jure bacalario et curato Sancti PauliLieu : LausannensisLieu : , Petro PugeriiPersonne : capellano, testibus ad premissa vocatis.

13 novembre 1477

Anno quo supra die vero jovis post festum Sancti MartiniPersonne : yemalisDate : 13.11.1477, in palatio12 domini nostri LausannensisOrganisation : 13 LausaneLieu : personaliter constituta prefata JordanaPersonne : , per venerabilem virum dominum officialem interrogata utrum omnia per ipsam confessata vera sint, que respondit quod sic ; et si velit addi vel diminui aliquid bw in suo processu, quodCorrigé de : quebx respondit quod non.

Qua audita, procurator fidei instans et prefata JordanaPersonne : inquisita petierunt concludi et diffiniri.
Quibus auditis, conclusit dominus, assignando dictas partes ad diem crastinam ad audiendum jus. Datum die et anno quibus supraDate : 13.11.1477, presentibus venerabilibus viris dominis Rodulpho BarberiiPersonne : et Petro BollietiPersonne : capellanisTerme : LausannensisÀ l’original : LausLieu : , testibus ad premissa vocatis et rogatis.

[Signature :] De CrestoPersonne :
Seing/signe notarial

[p. 221]Saut de page

[p. 222]Saut de page

[p. 223]Saut de page

Dessin à la plume †

[p. 224]Saut de page

[p. 225]Saut de page

10 novembre 1477

14En Meret JenetLieu : Changement de langue : français et ibi reperit magistrum suum SathanasPersonne : et ibi olulataCorrigé de : obsculataby est culum, et transfiguravitCorrigé de : se transfiguravitbz in forma unius cati, et ibi negavit Deum.
Interrogata quomodo loquebatur, dixit quod rauce.
Interrogata qui erant presentes, dixit Nycodus RedetPersonne : [qui]Omission, complété(e) par analogieca defunctus est, Johannes RossazPersonne : parrochie de ChastellLieu : [qui]Omission, complété(e) par analogiecb defunctus est, Thomas de MyvillaPersonne : de TrattaulLieu : parrochie de AttallensLieu : , NycolletaPersonne : filia Nycodi RopprazPersonne : parrochie de ChastelLieu : , Marguereta douz MolarPersonne : .
Interrogata quomodo ibant, dixit quod magister suus dederat cc sibi duas pissides, de quibus ungebat unam sedam quam ponebat, dixit, tibias desuper et ponebat scobam et ascendebat supra ; et non se signabat quia magister suus cd sibi precepetCorrigé de : precepitce.
Interrogata qua hora ibant, dixit quod cf ante gallicantumPériode : le matin et in die jovisPériode : jeudi.
Item dixit quod comedebant carnes puerorum et comedit, sed numquam saturebantur.
Item dixit quod erat ignis blovoz et quando recedebant non apparebat ignis.
Interrogata si magister suus comedebat cum ipsis, dixit quod non.
Item dixit quod erant candele coloris cg blovaz ; de quo fiunt, de pinguedinibus puerorum et luchinum de budellis.

Item in quodam loco vocato En Laz MollytLieu : Changement de langue : français, [vidit]Omission, complété(e) par analogiech Petrum ThomaPersonne : .
Datum die lune ante MartiniPersonne : Date : 10.11.1477, presentibus venerabilisCorrection par-dessus, remplace : venerici viro domino BartholomeoCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : Bachocj BussillietiPersonne : in utroque jure bacalario et curato Sancti PauliLieu : et domino Petro PegeriiPersonne : .

Anno15

[p. 226]Saut de page

[p. 227]Saut de page

Processus Jordane de BalmisPersonne : deis ChaulxLieu : Changement de langue : français parrochie de CorsierLieu : Aligné à gauche

Reperta sunt nomina accusatorumAligné à gauche

Extracta sunt nomina accusatorumAligné à droite

Annotations

  1. Ajout en haut de page.
  2. Note dans la marge de gauche.
  3. Correction au-dessus de la ligne, remplace : Secunda.
  4. Changement de main : main secondaire (B).
  5. Correction par-dessus, remplace : Balmis.
  6. Suppression par biffage : dominus.
  7. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : de.
  8. Manquant (1 mot).
  9. Suppression par biffage : per.
  10. Note dans la marge de gauche.
  11. Ajout à la hauteur de la ligne d’une main plus récente avec une autre encre.
  12. Omission, complété(e) par analogie.
  13. Suppression par biffage d’une main plus récente.
  14. Changement de main : main principale (A).
  15. Corrigé de : an esset.
  16. Corrigé de : que.
  17. Corrigé de : nisi.
  18. Suppression par biffage : di[e].
  19. Suppression par biffage : Domini.
  20. Corrigé de : an.
  21. Suppression par biffage : mans.
  22. Corrigé de : baptisata et sepulta.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Suppression par biffage : est.
  25. Suppression par biffage : un.
  26. Correction par-dessus, remplace : ibus.
  27. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : is.
  28. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : is.
  29. Note dans la marge de gauche.
  30. Suppression par biffage : per[iculum].
  31. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : q[uo].
  32. Suppression par biffage : v[adit].
  33. Suppression par biffage : de.
  34. Corrigé de : .
  35. Suppression par biffage : octava.
  36. Suppression par biffage : beate.
  37. Suppression par biffage : bi[bunt].
  38. Corrigé de : horam.
  39. Note dans la marge de gauche.
  40. Omission, complété(e) par analogie.
  41. Note dans la marge de gauche.
  42. Suppression par biffage : z.
  43. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ded[it].
  44. Corrigé de : negando.
  45. Note dans la marge de gauche.
  46. Corrigé de : reservaret.
  47. Omission, complété(e) par analogie.
  48. Note dans la marge de gauche.
  49. Suppression par biffage : poss[uit].
  50. Omission, complété(e) par analogie.
  51. Manquant (1 mot).
  52. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : sic.
  53. Suppression par biffage : h[omin]es.
  54. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : loq[um].
  55. Corrigé de : montem.
  56. Note dans la marge de gauche.
  57. Corrigé de : frigidissimum.
  58. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ad[signata].
  59. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : vicesima.
  60. Ajout au-dessus de la ligne.
  61. Corrigé de : fatuitatem.
  62. Suppression par biffage : m.
  63. Corrigé de : rauca.
  64. Suppression par biffage : l.
  65. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : in q[o].
  66. Corrigé de : ipsa.
  67. Omission, complété(e) par analogie.
  68. Corrigé de : luchinum.
  69. Corrigé de : faciebant.
  70. Corrigé de : magister.
  71. Omission, complété(e) par analogie.
  72. Omission, complété(e) par analogie.
  73. Note dans la marge de gauche.
  74. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Samatg.
  75. Suppression par biffage : no[n].
  76. Corrigé de : que.
  77. Corrigé de : obsculata.
  78. Corrigé de : se transfiguravit.
  79. Omission, complété(e) par analogie.
  80. Omission, complété(e) par analogie.
  81. Suppression par biffage : sibi d.
  82. Suppression par biffage : non.
  83. Corrigé de : precepit.
  84. Suppression par biffage : antequam.
  85. Suppression par biffage : per.
  86. Omission, complété(e) par analogie.
  87. Correction par-dessus, remplace : veneri.
  88. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : Bacho.
  1. Il s’agit de l’official Baptiste d’AycardPersonne : .
  2. Il manque le verbe.
  3. Biffé plus tard, car le biffage est effectué avec la même encre noire que l’ajout précédent.
  4. La date complète est donnée à la fin de cet interrogatoire.
  5. Il s’agit sans doute de Rolet de MontouxPersonne : , mentionné comme châtelain d’OuchyOrganisation : dans le procès de Jaquet de PanissèrePersonne : (SDS VD D 1 14-1 : ACV, Ac 29, p. 255, 258).
  6. La date complète est donnée à la fin de cet interrogatoire.
  7. Probablement la salle où se tiennent les interrogatoires.
  8. Lieu-dit au nord-est de CorsierLieu : .
  9. Il manque le complément d’objet direct.
  10. Le curé de la paroisse de Sainte-CroixLieu : dessert l’autel du même nom situé dans la cathédrale de LausanneLieu : .
  11. Ce lieu n’a pas pu être identifié, mais se situe dans la région de la Riviera lémanique.
  12. Château Saint-MaireLieu d’origine : , qui se trouve au quartier de la CitéLieu : , à LausanneLieu : (Mottaz 1982 I, p. 382).
  13. Il s’agit de l’évêque Benoît de MontferrandPersonne : , également seigneur temporel de la ville de LausannneLieu : .
  14. Commence ici le brouillon du 10 novembre 1477Date : 10.11.1477.
  15. Le brouillon s’arrête ici.