Processus YsabellePersonne : relicte
Johannis PeratPersonne : de PeresLieu :
parrochie Dompni MartiniLieu :
1498Date : 01.01.1498 – 31.12.1498Aligné à droite
Processus YsabellePersonne : relicte
Johannis PeratPersonne : de PeresLieu : parrochie
Dompni MartiniLieu : .Aligné à droite
5 novembre 1498
Anno Domini millesimo quatercentesimo nonagesimo
octavo et die quinta mensis novembrisDate : 05.11.1498, sequitur
processus
YsabellePersonne : relicte
Johannis PeratPersonne : de
PeresLieu : parrochie
Dompni MartiniLieu : , que pro clama
in
crimine heresisTerme : fuit detenta coram venerabili patre
fratre
Francisco FossaudiPersonne : ordinis Predicatorum conventus Beate
Marie Magdalene LausannensisOrganisation : ,
viceinquisitoreTerme : generali
in civitatibus et dyocesibus
LausannensiLieu : ,
GebennensiLieu : et
SedunensiLieu :
auctoritate apostolica specialiter
deputatusCorrigé de : deputatoa, fuit adducta
et per eum interrogata super dicto crimine de veritate
b–confessioNote dans la marge de gauche–b dicenda ; que respondit et confitetur esse
hereticaTerme : , prout
LausanneLieu : in
castro MenthoniLieu : in prima, secunda et tercia
monicioneTerme : confessa est, et confitetur in modum qui
sequitur. Et confitetur :
Quod sunt
novemDate : 1489 aut decem anni vel circa
quod die unaDate : 1488, veniendo de
ecclesia Dompni MartiniLieu :
sub
castroLieu : eiusdem loci cum
uxorePersonne : Johannis
RicharPersonne : dicti loci
Dompni MartiniLieu : , dicta uxor
dicti
Johannis RicharPersonne : vocata
GuillemetaPersonne : dixit
eidem inquisite :
« Tu habes multos emulos et
multa tibi improperantur ; sed si velis michi
acquiescere, faciam te vindicare de inimicis tuis ».
Que respondit :
« Quid vis quod faciam ? ». Ad illa :
c–negacio DeiNote dans la marge de gauche–c « Oportet quod tu neges Deum, sanctum batismiaAinsi
et virginem MariamPersonne : ». Que
YsabellaPersonne : acquievit ;
et die illa de sero, ipsa
YsabellaPersonne : cum
GuillemetaPersonne :
predicta iverunt ad vallem subtus castrum predictum
Dompni MartiniLieu : . Et ibidem reperierunt
demonemTerme :
in specie hominis vestitum
magistroCorrigé de : nigrod, cuius
nomen erat
BrunetPersonne : 1 ; qui alloquutus est eidem
YsabellePersonne : ad vocem dicte
Guillemete RichardazPersonne : :
« Si
velis negare Deum creatorem tuum, sanctum batismia
et virginem MariamPersonne : , te vindicabo de inimicis tuis, et
michi facere homagiumTerme : ». Tunc ipsa inquisita
ad vocem dicti demonis negavit Deum creatorem
celi et terre, sanctum batismia, preter virginem
MariamPersonne : ;
et hoc facto, dictus
demunTerme : se mutavit in
speciem
catiTerme : nigri, et obsculata est eum sub cauda,
e–homagiumNote dans la marge de gauche–e et dixit quod erat frigidus ; qui dictus demun eidem
tradidit certas pecunias quas eduxit in bursa
sua, deinde ad quandam suam archam. Et post certi
temporis
elapsisCorrigé de : elapsif, reperit frondes quercus in arca
sua loco pecuniarum. Et
quolibet annoDurée répétée : 1 année, dicta inquisita
dabat eidem demoni unum pullum prohiciendo
extra domum suam, qui a tunc numquam videbatur.
Interrogata quid ultra
gsibi demun precipit,
respondit quod iret ad
sectamTerme : cum ceteris hereticis, et
quod non defficeret. Unde post
h–dies octoCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : duas–h,
ipsa ivit ad sectam ad locum
Vallium Dompni
MartiniLieu : subtus castrum
i, versus quendam potem.
Et ibidem erat demun in specie hominis, et plures
alii homines, tam mares quam mulieres, et ignis
perseiTerme : colloris et candele ; et ibidem comederunt et
biberumCorrigé de : biberuntj, scilicet panem, vinum, et carnes in quibus
erant
canesCorrigé de : carnesk humaneTerme : parvorum puerorum.
Interrogata ubi accipiunt illas carnes, dixit
quod iverunt ad domum
Johannis JacaudPersonne : et
interfeceruntTerme :
quendam parvum masculum ex alia muliere, intrantes
per fenestram
de noctePériode : la nuit ; quem necavit
Pernetus JacaudPersonne : .
Et dum sepultus in
cimisterioLieu : ecclesie Dompni MartiniLieu : ,
noctePériode : la nuit una paulo post,
Franciscus MarguetPersonne : et
Pernetus
JacaudPersonne : iverunt deterratum et deportaverunt
ad
synagogamTerme : et coxerunt ; deinde
l comederunt.
Interrogata quid faciebant de ossibus dictorum
puerorum, respondit igni cremantur ; deinde
faciunt pulveresTerme : ad nocendum hominibus et bestiis
arte demonisTerme : .
Interrogata qui
fueruntCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : fuitm in occisione dicti pueri,
respondit quod
Johannes RicharPersonne : , dicta eius
uxorPersonne : ,
Pernetus
JacaudPersonne : et
Franciscus MarguetPersonne : , ut
n audivit ab
auribusCorrigé de : oribuso eorum reddidisse computum dicti negocii magistro
eorum in dicta secta.
Interrogata quid ibidem demun dixit ipsis, respondit
quod ipse precipit quod
faciamCorrigé de : faciantp omnia mala que facere
poterunt ; et presertim, quod tradant mortem hominibus
et bestiis ; et ibidem unusquisque reddit computum eidem
demoni de
maleficiisTerme : suis secundum majus et
minus, prout egerunt.
Interrogata quid ultra faciunt in
septaTerme : , respondit quod
clamant :
« Meclet ! Meclet ! »2. Et homines illo tunc
habitant cum mulieribus modo
sodometicoTerme : ; et
quod
Petrus de GrangiaPersonne : de
MontLieu : habitabat cum ea.
Interrogata si alius habitavit cum ea in sinagogaTerme : ,
dixit quod sic, scilicet demun, magister suus, in specie hominis
semel ; et quod semen erat frigidissimum ; et ita quod
post fuit valde infirma.
Interrogata quid fecerunt post in dicta secta, dixit
quod dictus demun se mutavit in speciem cati
et quod omnes, tam homines quam mulieres, obsculabant
eum sub cauda.
Interrogata quomodo ibat ad sectam, dixit quod demun
sibi tradidit
baculumTerme : unum parvum et
haulobostrumTerme :
plenum certo
unguentoTerme : , de quo ungebat dictum
baculum, et ponebat inter suas tibias, dicens :
« Vaz,
de parCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : parÀ l’original : pq le dyableTerme : , vaz !Changement de langue : français ». Quo facto, immediate
erat illuc.
Item dixit quod demun sibi precepit quod, cum acciperet
aquam benedictam, quod
[debet]Omission, complété(e) par analogier prohicere a destris et sinistris, et
non supra se. Et ad vocem demonis vituperavit
sanctam crucem, sepe dum reperiebat, spuendo in
eam et conculcando pedibus.
ExCorrigé de : Ets est diu, semel
in
PascateTerme : Date : des fêtes sans date fixe,
[vidit]Omission, complété(e) par analogiet Franciscum MarguetPersonne : portasse sacrum
corpus
DominiTerme : ad sectam, videlicet ad furnum
Johannis JacaudPersonne :
de
MonthobynLieu : ; et fricando eum, evanuit ab oculis
eorum.
Item confitetur quod demun eandem semel verberavit
in secta
[in]Omission, complété(e) par analogieu Valium Dompni MartiniLieu : , eo quod non fecerat satis
mali.
Interrogata super maleficiis, confitetur quod demun sibi
tradidit unum
halobaustrumTerme : repletum unguento
et pulveribus ad necandum et infirmitates dandum
hominibus et bestiis ; de quo unguento dedit cuidem
equoTerme :
pili nigri
Petri JacaudPersonne : 3, sunt
circa duo anniDate : 1496, deinde
uni eque
Johannis GilleiriiPersonne : ; et quem et quam interfec
itCorrection par-dessus, remplace : eruntv
ex illo unguento seu pulveribus.
Item confitetur interfecisse duos pueros, eosdem
recipiendo de utero matrum, sunt quatuor anni
vel circaDate : 1494, quorum unus masculus erat, et erat
Petro JacaudPersonne : , et alius quedem filia, que erat Glaudio
MartiniPersonne : .
Item dicit audivisse a Francisco MarguetPersonne : in dicta
secta reddendo computum de maleficiis suis, necasse
quandam filiam Glaudio MarguetPersonne : eius nepoti.
Item confitetur quod
a PascateTerme : Date : 1498 (des fêtes sans date fixe) citra fuisse cum
prenominatis in domo
Johannis JacaudPersonne : de noctePériode : la nuit
intrando per fenestram, et crediderunt necare quandam
parvam filiam suam, eandem
stringentesTerme : per tibias. Sed
non potuerunt eandem interficere, quia clamavit ;
deinde pater surrexit, et tunc illi abierunt,
deportantes
cohopertoriumCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : coop[ertorium]w ab extra
du brisTerme : Changement de langue : français.
Interrogata quomodo heretici vocant beatam virginem
MariamPersonne : , dixit quod eandem vocant RossazChangement de langue : français.
Interrogata in quibus sectis fuerit, dixit quod in tribus, videlicet
in Vallibus Dompni MartiniLieu : , in furno Johannis
JacaudPersonne : de MonthobynLieu : , et En laz MolleryLieu : Changement de langue : français seu
Ressia de MolleriaLieu : .
Interrogata a quo tempore fuerit ultimate in secta, dixit quod
sunt
sex aut septem septimaneCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : annixDate : septembre 1498. Et
dum fuit vox super capcione hereticorum, heretici
ipsi dixerunt magistro eorum demoni quod timebant,
ne caperentur ; qui respondit eis quod non timerent, quia
ipsos preservaret, eosdem deffraudando.
Interrogata cur non fugit, respondit quod propter spem quam
habebat in magistro suo, ut supra. Et quod libenter
venisset ad confessionem, sed non erat ei possibile,
quia demun eandem tenebat ne confiteretur ; quos eciam
tenet ceteros hereticos, ut non veniant ad penitenciam.
Et dum tales sentit ad penitenciam pervenire, eosdem
acriter verberat.
Interrogata in qua secta ultimate fuit, respondit quod in
septaAinsi dicti furni Johannis JacaudPersonne : .
y–complicesNote dans la marge de gauche–y Interrogata de suis complicibus, respondit quod plures vidit
homines et mulieres in dicta secta et in predictis ; et
presertim
Franciscum MarguetPersonne : ,
Pernetum JacaudPersonne : ,
Johannem
RicharPersonne : et dictam eius
uxoremPersonne : , quos cognovit et
vidit realiter in vultu et loquela edentes, bibentes,
demoni eorum magistro reverenciam et honorem facientes,
et ceteros actus quos heretici soliti sunt facere.
Et
ultraCorrection à la hauteur de la
ligne, remplace : utrz non fuit interrogata, sed per prefatum viceinquisitorem
ad
diem sequentemDate : 06.11.1498 remissa, presentibus venerabili viro domino
Laurencio CurvillionisPersonne : canonicoTerme : LausannensiOrganisation : et
cellerarioTerme :
capituli,
Johanne MonetiPersonne : eiusdem domini
famuloTerme : ,
Francisco
JacaudPersonne : dicti loci
castellanoTerme : ,
Johanne SovajatPersonne : gubernatoreTerme :
dicti loci, et pluribus aliis testibus ad premissa vocatis
et rogatis.
6 novembre 1498
Alia repeticioTerme : dicte YsabellePersonne : Centré
Anno quo supra et die sexta mensis novembrisDate : 06.11.1498,
per prefatum dominum viceinquisitorem dicta
YsabellaPersonne : interimCorrigé de : iterumaa fuit interrogata super complicibus ;
que confitetur quod demun ipsis precipit quod faciant
mori homines et animalia modo quo supra,
dando eisdem sellarium secundum majus et minus
homicidiumTerme : , scilicet pro homine aliquando dat
LX
solidosUnité monétaire : 60 sous/sols ,
XLUnité monétaire : 40 sous/sols , secundum quod sciunt pactizare cum
dicto demone, et pro quolibet animali interdum
X solidosUnité monétaire : 10 sous/sols vel
vigintiUnité monétaire : 20 sous/sols , et sic de singulis,
etcAbréviation.
Et confitetur quod sunt
tresDate : 1496 aut quatuor anni
vel circaDate : 1495 quod dicta inquisita,
Pernetus JacaudPersonne :
et
Franciscus MarguetPersonne : fecerunt cadere
Petrum VincentPersonne :
dicti loci
Dompni MartiniLieu : a quadam arbore pirus
existente in villa predicta
Dompni MartiniLieu : prope
domum ipsius
PetriPersonne : ,
arte demonisTerme : ; qui erat
cum ipsis. Quiquidem
PetrusPersonne : mortuus fuit.
ab–complicesNote dans la marge de gauche–ab Interrogata iterum de complicibus suis, confitetur
ultra supranominatos vidisse realiter et cognovisse
in predictis sectis, videlicet
Francesiam JacaudPersonne : de
SugniensLieu : , necnon
MargaritamPersonne : uxorem
Johannis
DiserensPersonne : de
PeresLieu : ,
Girardum de MadalenaPersonne :
de
BoctentLieu : et
Johannem PilletPersonne : de
Sancto CiriacoLieu : ,
agentes honorem et reverenciam demoni
facientes, et ceteros actus quos
etcAbréviation.
Et ultra
non fuit interrogata, sed remissa per
prefatum dominum viceinquisitorem
ad se advisandum ad horam vesperorumHeure, presentibus
venerabili viro domino Laurencio CurvillionisPersonne :
canonico LausannensiOrganisation : et cellerario dicti capituli LausannensisOrganisation : , dompno
Johanne VuystonisPersonne : cappellanoTerme : vicarioTerme : dicti loci
Dompni MartiniOrganisation : , Johanne SovajatPersonne : , Petro GrantPersonne : ,
Francisco JacaudPersonne : castellano dicti loci, et pluribus
aliis testibus ad premissa vocatis et rogatis.
6 novembre 1498, plus tard
Alia repeticio cum conclusione
processus dicte Ysabelle PeratPersonne : Centré
Anno et die premissisDate : 06.11.1498, hora vesperorumPériode : le soir,
predicta YsabellaPersonne : per supradictum dominum
viceinquisitorem fuit interrogata super maleficiis per
eam perpetratis. Que respondit alia nescire
preter illa que superius confessata est.
ac–complicesNote dans la marge de gauche–ac Interrogata super complicibus suis, dixit et
confitetur se vidisse et realiter cognovisse
in supradictis sectis ut supra dictum est,
scilicet
Franciscum MarguetPersonne : ,
Pernetum JacaudPersonne : ,
Johannem
RicharPersonne : et eius
uxoremPersonne : ,
Francesiam JacodPersonne : de
SugniensLieu : ,
JohannemPersonne : filium dicti
Johannis RicharPersonne : ,
MargaritamPersonne :
uxorem
Johannis DiserensPersonne : de
PeresLieu : ,
Girardum
de Laz MagdelleynazChangement de langue : françaisPersonne : de
Pollie PictetLieu : ,
Glaudium Agnar Le MagnynChangement de langue : françaisPersonne : de
BoctentLieu : , et
Petrum Menestrey seniorisPersonne : etatis, et
Johannem
PilletPersonne : de
Sancto CiriacoLieu : , agentes et
facientes ut supra dictum est.
Et juravit
in manibus dicti domini viceinquisitoris
super sanctis Dei euvangeliis omnia per
ipsumCorrigé de : ipsaad superius
confessata fore vera, et illa vult manutenere
coram omnibus.
Tunc prefatus dominus viceinquisitor
dixit prefate confitenti si vellet conclusionem fieri super
dicto suo processu et finem imponere. Quequidem
dicta YsabellaPersonne : prefatum dominum viceinquisitorem rogavit ut
concluderet et finem imponeret dicto eius processui, se
submictens de non in contrarium veniendo, renunciando juribus,
etcAbréviation.
Illico comparuit venerandus dominus
procurator sacre fideiTerme :
coram dicto viceinquisitore, petens concludi
super dicto suo processu et conclusionem fieri. Et
tunc, prefatus dominus viceinquisitor conclusit
ae–conclusio processusNote dans la marge de gauche–ae et finem dicto processui imposuit, presentibus
venerabili domino
Laurencio CurvillionisPersonne : canonico
LausannensiOrganisation : et
cellerario venerabilis capituli
LausannensisOrganisation : , necnon
Francisco JacaudPersonne : castellano dicti loci
Dompni
MartiniOrganisation : ,
Petro Pillet alias GrantPersonne : ,
Johanne
SovajatPersonne : gubernatore ipsius loci,
Girardo dou
ForPersonne : ,
Petro SilvestrozPersonne : et
Glaudio VincentPersonne : ,
omnibus dicti loci
Dompni MartiniLieu : testibus ad
premissa vocatis et rogatis.
4
De dicti domini viceinquisitoris precepto
[Signature :] AndreasÀ l’original : as ThovaciiPersonne :
Seing/signe notarial
Résumé
Isabelle Perat, de Dommartin, arrêtée sur plainte pour crime d’hérésie, comparait le 5 novembre 1498 devant le vice-inquisiteur François Fossaud, au château de Dommartin. Interrogée par ce dernier, elle ratifie les aveux faits auparavant lors des trois premières monitions au château de Menthon à Lausanne ; elle dénonce quatre personnes (3 hommes et une femme), y compris l’inculpé François Marguet. Le lendemain, elle ratifie et complète ses aveux à deux reprises ; elle ajoute en même temps les noms de sept autres complices (5 hommes et 2 femmes), y compris ceux des inculpés Marguerite Diserens et Pierre Menetrey. Le même jour, le procès est clos. Les actes s’arrêtent ici, mais nous savons qu’Isabelle a été finalement condamnée au bûcher par le Chapitre de Lausanne, seigneur temporel de Dommartin.