check_box_outline_blank zoom_in zoom_out
SDS VD D 1 10-1

Les sources du droit suisse, XIXe partie : Les sources du droit du canton de Vaud, D. Répression de la sorcellerie en Pays de Vaud (XVe–XVIIe siècles), Tome 1 : le registre Ac 29 des ACV, par Pau Castell Granados, Gwendolin Ortega et Martine Ostorero

Citation : SDS VD D 1 10-1

Licence : CC BY-NC-SA

Procès de sorcellerie intenté contre Jeannette Anyo, de La Roche

1461 octobre 23 – novembre 2. Notre-Dame de Lausanne ; Château d’Ouchy

Jeannette Anyo, de La Roche, comparait le 23 octobre 1461 devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom, dans la salle du chapitre de la cathédrale de Lausanne, où elle reconnait avoir fréquenté des hérétiques. Le lendemain, l’accusée comparait à nouveau devant le vicaire épiscopal Pierre Creschom et le vice-inquisiteur [Victor Massenet] au château épiscopal d’Ouchy et, après la première monition, elle avoue et dénonce vingt-sept personnes (19 hommes et 7 femmes). L’instruction reprend le 30 octobre avec la deuxième monition et la continuation des aveux, jusqu’à ce que le procureur de la foi Pierre Pascua demande une sentence interlocutoire pour qu’elle soit soumise à la question. Le 2 novembre, suite à la troisième monition, la sentence interlocutoire est rendue par la cour et exécutée immédiatement. L’inculpée complète ses aveux et augmente aussi le nombre de complices jusqu’à quarante trois personnes (32 hommes et 11 femmes). Les actes s’arrêtent ici, mais une note sur la couverture du procès confirme que Jeannette Anyo a été brûlée, peut-être le 27 novembre, date qui figure aussi sur la couverture dorsale du cahier.

Les procès de Pierre dou Chanoz (SDS VD D 1 7-1 : ACV, Ac 29, p. 72–91), de Jeannette Anyo (SDS VD D 1 10-1 : ACV, Ac 29, p. 120–135), de Guillaume Girod (SDS VD D 1 9-1 : ACV, Ac 29, p. 136–159) et de Perrissone Gappit (SDS VD D 1 11-1 : ACV, Ac 29, p. 160–195) sont les témoins d’une deuxième vague de répression, qui touche directement les possessions de l’évêque de Lausanne (Henniez, La Roche, Bulle) entre 1458 et 1465. Bien que ce procès concerne une inculpée de l’actuel canton de Fribourg (La Roche), il a été réuni au registre ACV, Ac 29, qui contient majoritairement des procès relatifs au diocèse de Lausanne et au pays de Vaud. Les éditeurs respectent ainsi l’unité codicologique du registre.

Le procès de Jeannette Anyo occupe les pages 120, 122 à 133 et 135 du registre Ac 29. Il a été consigné dans un cahier de huit folios et il est protégé par une couverture frontale, ce qui ne l’empêche pas d’être plié en deux. Le recto du premier folio porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461, un autre intitulé biffé ainsi que la date du 27 novembre 1461 (peut-être le jour de la conclusion du procès ou celui de l’exécution de l’accusée). L’ensemble du procès est de la main du notaire Étienne Ducrêt, à l’exception de l’intitulé biffé sur la couverture frontale. Les folios deux à sept (p. 122–133), utilisés des deux côtés, contiennent les procès-verbaux. Le dernier folio (p. 134–135) forme la couverture dorsale du cahier. L’extérieur de la couverture (p. 135) porte une croix ainsi qu’un deuxième intitulé et le mot Apon, dont la signification nous échappe.

L’écriture d’Étienne Ducrêt est aussi dense que celle de l’anonyme ayant consigné le procès contre Guillaume Girod ; le texte est cependant un peu plus aéré, avec moins de lignes par page. Il y a aussi moins de ratures que dans le procès précédent. Le système d’annotations ressemble à celui utilisé dans les actes Girod, avec des mots-clés en marge, parfois mis en évidence par le dessin d’une main. Étienne Ducrêt a lui-même annoté ses actes.

Texte édité

[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1461Date : 1461

a–Sequitur processus JohannetePersonne :
uxoris Petri AnyoPersonne : de Laz RochizLieu : Changement de langue : français1
in facto fidei, incohatusCorrection par-dessus, remplace : ib
die XXIIIa mensis octobris anno
Domini Mo IIIIc sexagesimo primo
Date : 23.10.1461
.–a

Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne :
de Laz RochizLieu : Changement de langue : français in facto fidei, inchoatus die XXIIIa
mensis octobris, anno Domini Mo IIIIc LX Io
Date : 27.10.1461
.

Sequitur processus

c–Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne : de
Laz RochizLieu : Changement de langue : français recepti–c

Anno Domini Mo IIIÀ corriger en : IIIIdc LX primo, die vero vicessimaAinsi
septima mensis novembris
Date : 27.11.1461
.2
[p. 121]Saut de page
[p. 122]Saut de page
[Note d’archives dans la marge de gauche par une main du XXe siècle :] 1461Date : 1461

Sequitur processus JohannetePersonne : uxoris Petri AnyoPersonne :
de Laz RochizLieu : Changement de langue : français in facto heresisTerme : etcAbréviation.


Anno Domini millesimo quatercentesimo sexagesimo Io,
die vero XXIIIa mensis octobris
Date : 23.10.1461
in cappituloe ecclesie
cathedralis beate Marie virginis LausannensisLieu d’origine : coram venerabili et
circonspecto viro domino Petro CreschomPersonne : in utroque
jure licenciato vicarioTerme : que in hac parte reverendi in
ChristoPersonne : patris et domini domini Georgii de SaluciisPersonne : misericordia
divina LausannensisOrganisation : episcopiTerme : et comitisTerme : , vicarioque eciam
in hac parte reverendi patris fratris Reymundi de RotaPersonne :
ordinis fratrum PredicatorumOrganisation : 3 heretice pravitatis
inquisitoris in civitatibus et dyocesibusAinsi LausannensiLieu : , GebennensiLieu : ,
SedunensiLieu : ac alibi auctoritate appostolica specialiter
deputati, in presencia venerabilis et circonspecti viri
domini Petri ReynaudiPersonne : canoniciTerme : LausannensisOrganisation : , discreti viri
Petri CrostelliPersonne : clericiTerme : LausannensisLieu : , domini Johannis VollietiPersonne :
capellaniTerme : , Frencisci BurritazPersonne : et plurium aliorum dominorum
ibidem existentium, personaliter comparens JohannetaPersonne : uxor
Petri AnyoPersonne : de La RochizLieu : Changement de langue : français, de heretica pravitate
inculpata vehementerque suspecta et diffamataTerme : ,
benigniter et duliciterÀ corriger en : dulcitere fuit monita per dominum vicarium predictum
in presencia predictorum dominorum et primo si sciret
casum propter quem esset detenta. Quequidem
JohannetaPersonne : dixit quod erat detenta pro casu
heresis.
Quequidem JohannetaPersonne : interrogata et monitaTerme :
fuit utrum esset hereticaTerme : . Quequidem JohannetaPersonne :
dixit et confessa fuit ivisse cum hereticis in
quodam loco dicto OusoutoursLieu : . Quequidem JohannetaPersonne :
inquisita pro tunc f nulla alia voluit
confiteri.
Quibus premissis auditis, prefatus venerabilis
vir dominus Petrus CreschomPersonne : in utroque licenciatus quo
supra nomine eidem JohannetePersonne : inquisite presentavit
[p. 123]Saut de pagemisericordiam atque graciam Ecclesie, videlicet quod
si vellet confiteri suum reatum, gracia et misericordia Ecclesie
sibi g–impertraretur À corriger en : impetraretur–g. Quequidem JohannetaPersonne : inquisita
nil aliud pro tunc voluit confiteri.
Quare, auditis
premissis, prefata JohannetaPersonne : detenta fuit assignata
pro prima monicioneTerme : ad diem primam futuram
qua personaliter prefati domini judices et vicarii4
vacare in dicto processu possent ad eandem
JohannetamPersonne : inquisitam benignterÀ corriger en : benigniterh audiendum, si aliqua vellet confiteri.

Anno quo retro, die vero XXIIIIta predicti mensisDate : 24.10.1461 prefata
detenta, personaliter constituta in castro OchiaciLieu d’origine :
in magna aula ipsius castri coram dominis vicariis
et judicibus in presencia venerabilis viri domini Gerardi
de Placito
Personne :
artium magistri, fratre Johanne PessonisPersonne :
baccalario conventus Beate Marie Magdalene LausannensisOrganisation :
et nobili viro Petro MayorPersonne : castellanoTerme : predicti castri
et plurium aliorum, fuit eadem JohannetaPersonne : inquisita per
quos supra interrogata an esset aliquid advisata
in facto heresis siveLecture incertainei deponendum et recognoscendum
suum reatum, si aliqua deliquerit et perpetraverit,
presentando eidem JohannetePersonne : inquisite misericordiam atque
graciam Ecclesie, si et quatenus suum reatum
voluerit agnoscere et recognoscere atque confiteri.5

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita mediante suo juramento,
tactis Dei euvangeliis, sponte confessa fuit et
dixit, ut sequitur, quod sunt bene XXXCorrection dans la marge de gauche, remplace : vigintij anniPériode : 30 années quod
PerrissonaPersonne : uxor advunculi mariti sui et ipsa
habebant lites.
Quadam die martisPériode : mardi vel lunePériode : lundi,
[p. 124]Saut de pageexeundo de domo post cenam, prefata detenta
reperit Jaquetum ParisPersonne : et Jaquetum BossumPersonne : de
eodem loco6. Qui Jaquetus ParisPersonne : eidem JohannetePersonne :
inquisite dixit : « Qualiter vadis et qualiter te habes ? »
Quequidem JohannetaPersonne : inquisita respondit sibi :
« Ego male me habeo quia irascor cum uxore
advunculi mei mariti »
.
Quiquidem Jaquetus ParisPersonne :
dixit eidem JohannetePersonne : inquisite : « Si velis venire
nobiscum et nobis credere, nos faciemus bene quod tu
liberaberis »
. Quequidem JohannetaPersonne : inquisita dixit
quod non. Tamen cordialiter ivit cum ipsis ad
quendam locum dictum OusoutoursLieu : juxta GrueriamLieu : ,
in quodam nemore quercuum domini GruerieOrganisation : 7 inter
TurrinLieu : 8 et GrueriamLieu : supra unum lupum qui ipsam
portavit, et quilibet ipsorum habebat unum.
k–ComplicesSoulignéNote dans la marge de gauche–k Et ibidem reperit Roletum BaucitazPersonne : et AgnelletamPersonne :
eius uxorem d’AvryLieu : , Mermetum EstossesPersonne : , Petrum
dou Teurs
Personne :
de StavanyensLieu : , Johannem RamelPersonne : , Conetus
Soudans
Personne :
de eodem [loco]Omission, complété(e) par analogiel9, Johannem GodruiPersonne : , JohannetamPersonne :
eius uxorem du GumugfinLieu : , Reymondum VersetPersonne :
de CharneyLieu : , JohannetamPersonne : sororÀ corriger en : sororemm Johannis PublozPersonne : , MermetamPersonne :
matrem Vuillelmi HuguePersonne : de RuzLieu : parrochie de CorberesLieu : ,
Johannem de EnynPersonne : , CristinamPersonne : eius uxorem de
BulozLieu : , Cristinum BrunetPersonne : 10 de eodem [loco]Omission, complété(e) par analogien, JohannetamPersonne :
matrem Mermeti BronPersonne : de VuaddemLieu : , Jaquetum
de Laz Cremaz
Personne :
moransÀ corriger en : morantemo apud MarsunsLieu : ,
Johannem MorelPersonne : de MarsinLieu : , Petrum BuzonPersonne :
de MarsunLieu : , StephanumPersonne : eius fratrem, Cristinum
Soubes
Personne :
de AvrisLieu : , Janoz VuerrezPersonne : de MombleiLieu : 11,
Nycodum ParadisPersonne : de VillaretLieu : , MiguamPersonne : eius
uxorem et PetrumPersonne : eius filium antenatum, et
ibidem reperuerunt unam mensam sine gausape
supra quam illi qui adduxerunt ipsam adportaverunt
carnes assatas postumiAinsi puerorum, panes, et non
[p. 125]Saut de pagehabebant vinum, sed bibebant aquam, et
erant quedam candele facientes ignem persicumTerme : .
Quequidem
JohannetaPersonne : dixit se alia nescire in dicto casu heresis.

Die veneris ante festum Omnium Sanctorum, anno
quo supra
Date : 30.10.1461
interrogata JohannetaPersonne : detenta
sepeque examinata, videlicet si esset aliquid advisata
et si vellet aliquid confiteri, et hoc per vicarium
reverendi in ChristoPersonne : [patris]Omission, complété(e) par analogiep et domini domini GGeorgii de SaluciisPersonne : misericordia
divina LausannenisOrganisation : episcopi et comitis et per vicarium
domini inquisitoris, presentibus quibus supra,
et cum istis GGirardo de AlpibusPersonne : burgenseTerme : LausannensiOrganisation :
et Hugonino de Mauberto FontePersonne : , quequidem
JohannetaPersonne : detenta respondit quod sic.
Et
primo dixit sponteque confessa fuit quod irascebatur cum uxore advunculi sui mariti intantum,
quod quadam die jovis, ipsa detenta existente
in cumbrinoTerme : mulierum, venit quidam Jaquetus
Paris
Personne :
qui ipsam vocavit et sibi dixit :
« Quid habes ? Tu habes aliquid ». Que dixit :
« Ego irascor cum uxore advunculi mei mariti ».

Qui Jaquetus ParisPersonne : dixit sibi : « Si tu
velis michi credere, ego docebo te qualiter
tu liberaberis »
. Que JohannetaPersonne : detenta dixit
quod sibi crederet.
Et tunc prefatus Jaquetus
Paris
Personne :
adduxit sibi quendam lupum nigrum
et fecit ipsam accendereÀ corriger en : ascendereq supra dictum lupum,
videlicet retroverte, et cepit dicta inquisita
dictum lupum per caudam. Qui lupus
ipsam portavit ad quendamAinsi locum dictum
[p. 126]Saut de pageou SoutoursLieu : Changement de langue : français. Et ibidem reperit magnam
congregacionem populi.
Quiquidem Jaquetus ParisPersonne :
dixit eidem JohannetePersonne : inquisite : « Oportet quod
tu facias omagium magistro nostro et quod
tu neges Deum omnipotentem, gloriosam
virginem MariamPersonne : totamque fidem catholicam »
.
Quequidem JohannetaPersonne : inquisita contenta fuit
r–☛ Forma omagiiTerme : et
agnegacionis fidei
catholice
Note dans la marge de gauche
–r et dixit, prout sequitur : « Ego nego
Deum s omnipotentem, gloriosam virginem
MariamPersonne : totamque fidem catholicam »
, faciendo
omagium dyaboloTerme : , videlicet t culum unius
cati nigri obsculando. Et in signum veri magiiAjout au-dessus de la ligneu
sibi diaboloTerme : dedit oncilarem suum manus
destre. Qui dyabolus arripuit dictum digitum
et sibi corbavitTerme : , prout apparet.

Interrogata prefata detenta de quo videbant,
dixit et confessa fuit quod erant candele,
facientes ignem perseum.
Interrogata quis vocatur
v–Nomen magistriTerme : Note dans la marge de gauche–v magister suus, dixit et confessa fuit quod vocatur
PerrozPersonne : .
Interrogata quid comedebant et
bibebant, dixit et confessa fuit quod comedebant
carnes puerorumTerme : et bibebant aquam, sed tamen
quidam Johannes RavezPersonne : de StavanyensLieu : et Cuanetus
Soudant
Personne :
iverunt ad quedam locum et adportaverunt vinum, sed tamen nescit ubi ceperunt.

Item interrogata si in dicta sectaTerme : sint plures
mulieres quam homines, dixit quod non, sed sunt
plures homines.
Item dixit quod Jaquetus
Paris
Personne :
erat coqus.
Interrogata quid
fecerunt quando surrexerunt, dixit quod Johannes ParisPersonne :
[p. 127]Saut de pagedebebat esse sponsus et Anellet SurbatPersonne :
debebat esse sponsa, ut dicebant.
Interrogata
w–☛ ComplicesNote dans la marge de gauche–w qui erant presentes : Jaquetus ParisPersonne : , Jaquetus
Bosson
Personne :
, Roletus BaucitazPersonne : et AgnelletaPersonne : eius
uxor, Urnit GodruiPersonne : et eius uxor – mortui
sunt –, Perrodus PigczonPersonne : de AvryLieu : , Johannes de EnynPersonne :
de BulozLieu : , CristinaPersonne : eius uxor, Johannes GarinPersonne : ,
Cristinus VuruetPersonne : , Mermeta JomuodazPersonne : dou RuzLieu : ,
Johannes RamelPersonne : de StavanyensLieu : , Johannes ArnaulPersonne :
de RogimontLieu : , Perreta de MonbovontPersonne : , Cristinus
Soube
Personne :
d’AvryLieu : , Nydus ParadisPersonne : et MyuytPersonne :
eius uxor de VilaretLieu : , Yanyt GunernPersonne :
de MonsofflozLieu : , Petrus ParadisPersonne : antenatus
filius Nycodi ParadisPersonne : et quedam vidua
de ChafflozLieu : Changement de langue : français12 que est detenta in BCorrection par-dessus, remplace : VxuloLieu :
Petrus MiguetPersonne : de SchallensLieu : et Johannes MorezPersonne :
de MarsunLieu : .
Item interrogata quot vicibus
fuit in dicta secta, quequidem detenta
respondit se numquam fuisse nisi duabus
vicibus.
Interrogata qua die vadunt ad dictam
sectam, dixit quod ipsi vadunt ad dictam sectam
in die jovis.
Interrogata a quo tempore
ultimate non fuit in dicta secta, quequidem
detenta dixit quod est mensis.
Interrogata
in quo loco erant, dixit in loco supradicto.

Interrogata quid faciebat, dixit quod comedebant
carnes puerorum. Que iterato redixit quod sunt
duo menses quod non fuit in dicta secta.
Interrogata
quis adportabat illas carnes qEndommagé par coulure d’encrey, que dixit
quod uxorPersonne : Johannis de EnynPersonne : et illa que est detenta
z–OmicidiumNote dans la marge de gauche–z in BuloLieu : aa–ad portaveruntÀ corriger en : adportaverunt–aa et erat masculus
de RazLieu : , sed tamen nescit cui erat.
[p. 128]Saut de page

Item interrogata quid magister suus ab
dabat sibi, respondit quod tociens quociens
ipsi ibant ad dictam sectam, quilibet ipsorum
habebat duos solidos.
Interrogata quis
solvebat sibi dictos duos solidos, dixit quod Cristinus
Soube
Personne :
et per an[t]eaLecture incertaineac Jaquetus ParisPersonne : , quia ipsi erant
thesaurarii.
Interrogata ubi accipiebant illas
pecunias, dixit et confessa fuit quod ipsi
accipiebant in una pisside.
Interrogata quando solvebatur
sibi, dixit et confessa quod solvebatur sibi ante cenam.

Item interrogata a tempore quo incepit ire ad
usque nunc, quod bene habuit, dixit quod ipsa habuit
bene quatuor libras parve monete.
Interrogata
ubi ceperunt supradictum puerum, dixit quod nescit.

ae–OmicidiumNote dans la marge de gauche–ae Item interrogata quot pueros portavit
ad dictam sectam, dixit quod numquam portavit
aliquem, sed bene vidit Jaquetum BossonPersonne : qui
adportavitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : apaf unum puerum masculum, videlicet filium
filii sui.
Interrogata quomodo ipsi adportant
ad dictam sectam, dixit quod ipsi accipiunt
vivos juxta matrem et adportant vivos.

Item interrogata quando fecit omagium quid magister
suus precipiebat sibi et si confitebatur semper
in quolibet festo PacheDate : des fêtes sans date fixe, dixit quod sic, sed
numquam confessa fuit istud peccatum.
Item dixit
quod ipsa ibat ad dictam sectam supra dictum lupum.

Item dixit et confessa fuit quod magister suus
dicebat sibi quod male faciebat se confiteri quando :
ag–MendaciumNote dans la marge de gauche–ag « tu agnegastiAinsi Deum ».
Interrogata quot vicibus fuit in
dicta secta, dixit quatuor vicibus.
Interrogata
qui erant presentes, dixit quod non cognoscitCorrection au-dessus de la ligne, remplace : cogscitah.
[p. 129]Saut de page

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita nil aliud pro
tunc voluit confiteri, dicens mediante juramento
super sanctis Dei euvangeliis pridem per eam
tactis, nil aliud scire et quod ea per eam deposita
et confessata prout scribuntur superius,
sunt vera.
Quibus premissis per procuratorem
fidei
Terme :
auditis, videns quod dicta JohannetaPersonne : detenta
variabat et noluerat veritatem puram
agnoscere de per eam perpetratis in facto orthodoxeTerme :
fidei, peciit idem fidei procurator per prefatos
dominosCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dneai judices et vicarios, quatenus vellent decerni et declarari
dictam JohannetamPersonne : inquisitam esse torquendamTerme : et
tortureTerme : subiciendam, actentis diffamacionibus, accusacionibus, confessionibus,
perjuriis contra ipsam laborantibus et existentibus, donec
et quousque veritas ab eadem JohannetaPersonne : inquisita
erueretur.
Quiquidem prefati domini judices et vicarii,
audita requisicione procuratoris fidei, pro tercia monicioneTerme :
assignaverunt dictam JohannetamPersonne : inquisitam ad
diem sabati ante festum Omnium SanctorumDate : samedi, 31.10.146113 ad confitendum
veritatem de per [eam]Omission, complété(e) par analogieaj perpetratis in facto fidei,
alias ad ferendum interloqutoriam sentenciam
juxta petita per procuratorem fidei, si tunc eadem
JohannetaPersonne : inquisita veritatem puram non vellet
agnoscere de per eam perpetratis in facto heresis dampnate.

ak–OmicidiumNote dans la marge de gauche–ak Die lune post festum Omnium Sanctorum, anno
quo supra
Date : 02.11.1461
interrogata prefata detenta
per dominos vicarios et judices predictos sepeque
examinata al–et monitaAjout au-dessus de la ligne–al [fuit]Omission, complété(e) par analogieam, ut moris est, presentibus venerabilibus
[p. 130]Saut de pageet discretis viris fratre Petro PasscuaPersonne : procuratore fidei,
GGirardo de AlpibusPersonne : burgense LausannensiOrganisation : , nobili [viro]Omission, complété(e) par analogiean Petro
Mayor
Personne :
castellano Rippe OchiaciOrganisation : , Hugonino de
Mauberto Fonte
Personne :
, Stephano de CrestoPersonne : clericoTerme : et
Henrico de [L]Omission, complété(e) par analogieaoalerioPersonne : burgense LausannensiOrganisation : .
Interrogata ac
monita ut superius, videlicet si sit multum
temporis quod ipsa fuit primo in dicta secta,
quequidem JohannetaPersonne : detenta predicta dixit
et confessa fuit quod sunt XXXIIII anniPériode : 34 années.
Item
interrogata si sit multum quod ipsa detenta
fuit ultima vice, respondit quod sunt tres
menses.
Interrogata in quo loco ibant, dixit
quod ipsi ibant ad locum dictum OusoutersLieu : .
Interrogata
ap–ComplicesSoulignéNote dans la marge de gauche–ap qui erant presentes : Johannes GarinPersonne : vinitAinsi,
CristinaPersonne : uxor Johannis de EnynPersonne : , Stevinetus BorgonPersonne : ,
Cristinus SoubePersonne : d’AvryLieu : .
Interrogata quid
bibebant et comedebant, dixit quod comedebant
carnes puerorum.
Interrogata ubi accipebant
dictos pueros, dixit et confessa fuit quod ipsi
ceperunt unum puerum masculum JohanniAinsi de PrezPersonne :
aq–OmicidiumNote dans la marge de gauche–aq de RiazLieu : 14 etatis XIII edobmadarumÀ corriger en : ebdomadarumar.
Item interrogata
prefata detenta si sit multum temporis quod
magister suus non locutus est sibi, as–dixit
dixit
À corriger en : dixit
–asquod a post quod fuitCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : estat intus15 quod non
locutus est sibi.
Interrogata quis magister
suus vocatur, dixit quod vocatur PerroPersonne : .

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita nil aliud pro tunc
voluit confiteri, dicens se alia nescire et quod sub
periculo dampnacionis anime sue omnia per ipsam perpetrata
dixerat et confessa fuerat, nec aliud sciebat.

Eotunc prefatus fidei procurator peciit per prefatos
dominos judices et vicarios predictos, actentis
suis JohanetePersonne : inquisite variacionibus, perjuriis,
mendaciis, diffamacionibus et accusacionibus contra dictam
inquisitam laborantibus, eandem JohannetamPersonne : presentem
[p. 131]Saut de pageet audientem decerni, declarari et sentenciari eandem
fore et esse torquendam et torture subiciendam,
donec et quousque veritas ab ore eiusdem inquisite
eruatur.
Quiquidem prefati domini judices et vicarii predicti,
auditis peticionibus et requisicionibus prefati fidei procuratoris,
dixerunt eidem JohannetePersonne : inquisite : « Advertas et advideas,
JohannetaPersonne : , tu audis requisicionem et peticionem quam facit
contra te dominus procurator. Quare antequam feretur
sentencia interloqutoria, te ortamur et requirimus
benigniter, quatenus intuitu Dei pietatisque tuum
reatum veridice velis confiteri et agnoscere, offerendo
adhuc tibi de canonica benignitate et gracia speciali
misericordiam Ecclesie »
.
Quequidem JohannetaPersonne :
inquisita nil aliud pro tunc voluit dicere
nec confiteri, nisi proutCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : preau supra dixerat et
confessa fuerat, dicens se alia nescire.

Eotunc prefati domini judices et vicarii, videntes
quod dicta JohannetaPersonne : inquisita nil aliud voluerat
confiteri, auditis eciam et actentis peticionibus
domini procuratoris fidei et deductis in processu, volentes
recte et legitime procedere, prout jura
volunt et suadent canonice sanciones,
eorum tulerunt sentenciam interloqutoriamTerme : contra
eandem JohannetamPersonne : inquisitam presentem
et audientem, prout in quadam papireiiAinsi
cedula – incipiente ChristiPersonne : nomine invocatoSouligné etcAbréviation. –
plenius continetur cuius copia ibidem inferitur.

ChristiPersonne : nomine invocato, per hanc nostram
sentenciam quam de juris peritorum consilio,
pro tribunali sedentes et solum Deum pre oculis
habentes, ordinaria et delegata auctoritatibus
ferimus, in hiis scriptis pronunciamus, decernimus
et declaramus te, JohannetamPersonne : uxorem Petri
Anyo
Personne :
de La RochizLieu : Changement de langue : français delatam presentem, corporali
questioniTerme : subiciendam et torquendam
[p. 132]Saut de pagefore, doneAjout dans la marge de droite avec un signe d’insertionav et quousque veritas ex ore tuo
habeatur, citra tamen mortis periculum, sanguinis
effusionem et menbrorumAinsi mutilationem de quo
solemniter et expresse protestamur.

Que quidem sentencia interloqutoria per prefatos
dominosCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dnsdominusaw judices et vicarios contra eandem JohannetamPersonne :
lata, peciit idem fidei procurator eandem senteciam
contra dictam JohannetamPersonne : exequcioni demandari, prout
in eadem sentencia canetur16. Tandem eadem inquisita
fuit ducta ad locum torture fuitque ligata
manibus et unum paucum a terra levata.

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita requisiit,
quatenus unum paucum relaxaretur et ipsa puram
et meram veritatem de per eam perpetratis
in facto heresis confiteretur. Quibus dicte JohannetePersonne :
precibus fuit relicta a dictis turturisAinsi. Et tunc
eadem dixit et deposuit atque confessa fuit,
prout sequitur.
Et primo dixit et confessa
fuit prout superius de ymagio, de
agnegacioneAinsi fidei catholice, de omicidiis.

Item dixit et confessa fuit, videlicet quod ipsa cepit
ax–☛ Omicidium per ipsam factumNote dans la marge de gauche–ax quedamÀ corriger en : quendamay puerum masculum Johanni BossumPersonne : de MarsinLieu :
– sunt bene viginti anni, et hoc quadem die
veneris post cenam – et ipsum puerum interfecit
juxta matrem suam et post modum portavit
dictum puerum ad locum nuncupatum ou SouteursLieu : Changement de langue : français.

Item interrogata quando ipsi cenati sunt, quid ipsi
faciunt, que detenta dixit et confessa fuit quod
ipsi scorisantTerme : 17 et jocantur.
Quequidem JohannetaPersonne :
az–MendaciumNote dans la marge de gauche–az inquisita propter mendacium apparentissimum,
ergaAinsi interligentemÀ corriger en : intelligentiamba fuit reposita ad torturam
et multum acriter fuit tracta. Que detenta
requisiit, quatenus unum paucum relaxaretur
et ipsa puram et meram veritatem confiteretur.
Que fuit relaxata et ad terram posita.

QuequidamÀ corriger en : Quequidembb JohannetaPersonne : dixit et confessa fuit
quod post cenam ipsi extiguuntAinsi candelas et, hoc
facto, Jaquetus BossonPersonne : eam cognovit abutituTerme :
more brutorum, et similiter omnes alii sic faciunt
[p. 133]Saut de pagecum aliis mulieribus.
Interrogata quando ipsi recedunt,
quid magister suus precipiebat sibi,
quequidemCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : quoq[uidem]bc JohannetaPersonne : dixit et confessa
fuit quod ipse dicebat sibi bd quod provideret
de carnibus puerorum pro die sequenti et
omnibus aliis in dicta secta existententibus.

Interrogata qui erant presentes, dixit et
be–ComplicesNote dans la marge de gauche–be confessa fuit quod Cristinus SoubePersonne : , Johannes GarinPersonne :
de BuloLieu : , AgnelletaPersonne : uxor de la BaucitazPersonne : d’AvryLieu : ,
Pittet JohanniPersonne : de ChavanezLieu : 18, Yanit RignerizPersonne :
de La RochizLieu : Changement de langue : français, quedam que est detenta in
BuloLieu : et est de ChaffloLieu : , Petrus ParadisPersonne : de
VilaretLieu : , Nydus ParadisPersonne : , MyguaPersonne : eius uxor
et CristinaPersonne : uxor Johannis de EnynPersonne : .

Interrogata bf si sit multum temporis quod non
vidit dictum Johannem GarinPersonne : in dictis sectis, dixit
et confessa fuit quod sunt tres menesÀ corriger en : mensesbg et a tribus
mensibus citra
Date : juillet 1461
vidit ipsum et eius uxorem et
laz BaucitazPersonne : d’AvryLieu : , uxorem Roletitaz BaucitazPersonne : Changement de langue : français.

Item interrogata de quadam pisside que fuit
adportata per mistralemTerme : dicti loci de La RochizLieu : Changement de langue : français
quando dicta JohannetaPersonne : bh detenta fuit adducta
LausannamLieu : ad quid valet et de quo deservit, quequidem
JohannetaPersonne : inquisita dixit et confessa bi fuit
quod si de pinguide in dicta pisside existente
tangeretur aliquod animal, quod moriretur, et
eciam si bk tangentur gentes, et sic de alisAinsi.

Quequidem JohannetaPersonne : inquisita dixit se
alia nescire et quod omnia per eam confessata,
prout scribuntur superius, sunt vera.

[Signature :] SteStephanus de CrestoPersonne :
Seing/signe notarial
[p. 134]Saut de page
[p. 135]Saut de page

Dessin à la plume† Processus JohannetePersonne : uxoris PeterAinsi
Ansoz
Personne :
de RuppeLieu : super casu
heresis combuste quondam.

Apon19

Annotations

  1. Suppression par biffage.
  2. Correction par-dessus, remplace : i.
  3. Suppression par biffage.
  4. À corriger en : IIII.
  5. À corriger en : dulciter.
  6. Suppression par biffage : no.
  7. À corriger en : impetraretur.
  8. À corriger en : benigniter.
  9. Lecture incertaine.
  10. Correction dans la marge de gauche, remplace : viginti.
  11. Note dans la marge de gauche.
  12. Omission, complété(e) par analogie.
  13. À corriger en : sororem.
  14. Omission, complété(e) par analogie.
  15. À corriger en : morantem.
  16. Omission, complété(e) par analogie.
  17. À corriger en : ascendere.
  18. Note dans la marge de gauche.
  19. Suppression par biffage : g[loriosam].
  20. Suppression par biffage : su[um].
  21. Ajout au-dessus de la ligne.
  22. Note dans la marge de gauche.
  23. Note dans la marge de gauche.
  24. Correction par-dessus, remplace : V.
  25. Endommagé par coulure d’encre.
  26. Note dans la marge de gauche.
  27. À corriger en : adportaverunt.
  28. Suppression par biffage : vocatur.
  29. Lecture incertaine.
  30. Suppression par biffage : quot bene.
  31. Note dans la marge de gauche.
  32. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : ap.
  33. Note dans la marge de gauche.
  34. Correction au-dessus de la ligne, remplace : cogscit.
  35. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : dne.
  36. Omission, complété(e) par analogie.
  37. Note dans la marge de gauche.
  38. Ajout au-dessus de la ligne.
  39. Omission, complété(e) par analogie.
  40. Omission, complété(e) par analogie.
  41. Omission, complété(e) par analogie.
  42. Note dans la marge de gauche.
  43. Note dans la marge de gauche.
  44. À corriger en : ebdomadarum.
  45. À corriger en : dixit.
  46. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : est.
  47. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : pre.
  48. Ajout dans la marge de droite avec un signe d’insertion.
  49. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : dnsdominus.
  50. Note dans la marge de gauche.
  51. À corriger en : quendam.
  52. Note dans la marge de gauche.
  53. À corriger en : intelligentiam.
  54. À corriger en : Quequidem.
  55. Correction à la hauteur de la ligne, remplace : quoq[uidem].
  56. Suppression par biffage : p[refatus].
  57. Note dans la marge de gauche.
  58. Suppression par biffage : ut.
  59. À corriger en : menses.
  60. Suppression par biffage : d.
  61. Suppression par biffage : fCorrection à la hauteur de la ligne, remplace : dbj.
  62. Suppression par biffage : s[i].
  1. La seigneurie de La RocheLieu : a été acquise par les évêques de LausanneOrganisation : en 1349Date : 1349 (DHBS, V, p. 518).
  2. La page 121 porte plusieurs inscriptions, dont un intitulé indiquant comme début de la procédure le 23 octobre 1461Date : 23.10.1461, un intitulé biffé et la date du 27 octobre 1461Date : 27.10.1461. Que s’est-il passé ce jour-là ? La conclusion du procès a-t-elle eu lieu à cette date ? Ou l’exécution de Jeannette Anyo ? Nous l’ignorons, car les actes sont incomplets.
  3. Il s’agit des DominicainsOrganisation : établis au couvent de la MadeleineOrganisation : à LausanneLieu : .
  4. Le procès contre Jeannette AnyoPersonne : est ouvert par Pierre CreschomPersonne : seul, mais il est question par la suite des « seigneurs vicaires et juges » au pluriel. La proximité temporelle avec le cas GirodPersonne : laisse supposer que le procès contre Jeannette AnyoPersonne : a été mené sous les auspices de Pierre CreschomPersonne : et du vice-inquisiteur Victor MassenetPersonne : (Modestin 1999a, p. 44).
  5. Une ligne droite sépare ce paragraphe du paragraphe suivant.
  6. Jacquet ParisPersonne : possède des terres à GumefensLieu : et à Avry-devant-PontLieu : , tandis que la famille Bosson est attestée à MarsensLieu : , RiazLieu : et BulleLieu : (Modestin 1999a, p. 346–347).
  7. Il s’agit de François IerPersonne : , comte de Gruyère de 1433 à 1475Date : 01.01.1433 – 31.12.1475 (DHBS, III, p. 657).
  8. La Tour-de-TrêmeLieu : est une bourgade du comté de GruyèreLieu : , à 3 km au sud-est de GruyèresLieu : (DHBS, VI , p. 645–646). La forêt de SautauxLieu : se situe entre La Tour-de-TrêmeLieu : et GruyèresLieu : , à moins d’1 km au sud-est de La TourLieu : . Les actuels lieux-dits Petit Pré-de-ChêneLieu : et Pré-de-ChêneLieu : réfèrent aux chênes qui sont mentionnés dans la déposition de Jeannette AnyoPersonne : .
  9. Cuanet SoudansPersonne : possède des terres à EstavannensLieu : (Modestin 1999a, p. 361).
  10. Cristin BrunetPersonne : possède une maison à BulleLieu : (Modestin 1999a, p. 348).
  11. Peut-être MontbelleyLieu : , hameau près de Torny-le-GrandLieu : .
  12. Maison isolée à La RocheLieu : .
  13. Le procès ne reprend que le 2 novembre 1461Date : 02.11.1461.
  14. La majorie de RiazLieu : dépend de l’évêque de LausanneOrganisation : (Dubas 1995, p. 57).
  15. « Dedans », se rapportant à la détention de l’inculpée.
  16. « Canere », chanter, mais aussi publier (Lebaigue 1883).
  17. Le même verbe est utilisé par Perrissone GappitPersonne : .
  18. Chavannes est le nom de nombreux villages de la Suisse romande (Jaccard 1978 p. 82), par exemple, dans le district de la Glâne : Chavannes-les-FortsLieu : ou Chavannes-sous-OrsonnensLieu : .
  19. Sens obscur.